Ο Άγιος Γεώργιος είναι ένας από τους πιο αγαπητούς αγίους στη Βουλγαρία. Η Σόφια έχει άλλους τρεις αγίους μ' αυτό το όνομα, ενώ το ίδιο το όνομα Γκεόργκι είναι από τα ευρύτερα διαδεδομένα στη Βουλγαρία. Πλήθος εκκλησιών είναι αφιερωμένες στον άγιο, που σκοτώθηκε λόγω της πίστης του στον Χριστό το 303.

Στην Σόφια βρίσκεται και μία από τις αρχαιότερες εκκλησίες στο όνομα του αγίου – η ροτόντα του Αγίου Γεωργίου. Το κτίριο είναι παλιότερο σχετικά καλά διατηρημένο αρχαίο οικοδόμημα στην πόλη, που σχεδόν 1700 χρόνια είναι σιωπηλός μάρτυρας των γεγονότων στην πόλη. Και ίσως δεν είναι τόσο βουβός; Από τις αρχές του 20 αιώνα, όταν αρχαιολόγοι και ιστορικοί άρχισαν να ερευνούν το κτίριο, αυτό μαρτύρησε πολλά μυστικά, αλλά και έθεσε στους επιστήμονες πολλά αινίγματα. Ένα από αυτά είναι για τον αρχικό προορισμό του κτιρίου.

Η ροτόντα του Αγίου Γεωργίου χρονολογείται από τις αρχές του 4ου αιώνα. Τότε η πόλη ήταν εντυπωσιακή – με πολλά δημόσια κτίρια με πλούσιες μαρμάρινες προσόψεις, όπως ναοί, λουτρά, διοικητικά κτίρια. Πολλά απ αυτά είχαν χτισθεί τους προηγούμενους δύο αιώνες. Επί του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου τον 4 αιώνα η οικοδόμηση γίνονταν πλέον με τούβλα και η ροτόντα είναι καλό παράδειγμα για την νέα αρχιτεκτονική. Για ποιες ανάγκες χτίστηκε όμως η ροτόντα; Έχουν διατηρηθεί λίγα αποσπάσματα από την αρχική γραφική διακόσμηση – φυτικά στολίδια και κουρτίνα, που, όμως, δεν μας λένε τίποτε για τον προορισμό του κτιρίου.

Ας κοιτάξουμε το σχέδιο. Αποδείχνεται, ότι η ροτόντα είναι το υψηλότερο μέρος, που έχει μείνει απ' όλο το κτίριο. Το σχέδιο κάνει εντύπωση με την πολυπλοκότητά του και τον επιδέξιο συνδυασμό των χώρων. Το στρογγυλό κτίριο, δηλαδή η ίδια η ροτόντα είναι διαμέτρου 9,5 μέτρων και ύψους 14 μέτρων. Φωτίζεται από οκτώ μεγάλα παράθυρα, που αργότερα στενεύτηκαν.

Τις πρώτες έρευνες της ροτόντας του Αγίου Γεωργίου αναλαμβάνει ο επιφανής Βούλγαρος ιστορικός και αρχαιολόγος καθηγητής Μπόγκνταν Φίλοφ τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Τις έρευνές του δημοσιεύει το 1933 και προβάλλει την γνώμη, ότι γίνεται λόγος για ρωμαϊκό λουτρό. Αλλά κάνει λάθος, επειδή τα συμπεράσματά του βασίζονται μόνο σε μερικές ανασκαφές. Το 1939-40 αναλαμβάνονται έρευνες μεγαλύτερης κλίμακας, με τις οποίες διευκρινίζεται, ότι λείπουν τα υποχρεωτικά για ένα ρωμαϊκό λουτρό δωμάτια. Αλλά για τι τότε χρησιμοποιούνταν οι πισίνες, που είχαν ανακαλυφθεί νωρίτερα; Σε τουρκικές πηγές γίνεται λόγος για "θαυματουργό πηγάδι" ανατολικά από τη ροτόντα. Μερικοί ιστορικοί είναι της γνώμης, ότι το αγίασμα υπήρχε ακόμη την εποχή της αρχαιότητας, ενώ η ροτόντα του Αγίου Γεωργίου ήταν το κτίριο, στο οποίο μεταφέρονταν το θαυματουργό νερό και από το οποίο ο κόσμος αντλούσε. Τέτοια κτίρια προς ιαματικές πηγές υπάρχουν και στην χριστιανική εποχή, π.χ. η βασιλική της Αγίας Παρασκευής, στο πρόθυρο της οποίας μέχρι και σήμερα πηγάζουν ιαματικά νερά.

Άλλη υπόθεση για την ύπαρξη των πισινών είναι, ότι η ροτόντα ήταν αφιερωμένη σε χριστιανούς μάρτυρες, ενώ στις πισίνες γίνονταν το τελετουργικό πλύσιμο των λειψάνων. Μόνο 50 χρόνια μετά την οικοδόμησή της, η ροτόντα ήταν πλέον βαπτιστήριο. Μετά την ανακήρυξη του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στα τέλη του 4ου αιώνα, η ανάγκη από τέτοια κτίρια αυξήθηκε σημαντικά, επειδή ο λαός μαζικά βαπτίζονταν. Γι' αυτόν τον σκοπό προς την ροτόντα χτίστηκε μεγάλο πρόθυρο, ενώ στις αχιβάδες του παλιού ανανεώθηκαν οι πισίνες.

Η αλλαγή από κτίριο για το πλύσιμο λειψάνων μαρτύρων σε βαπτιστήριο φαίνεται απίθανη, γι' αυτό υπάρχει η υπόθεση, ότι το κτίριο ακόμη από την αρχή ήταν βαπτιστήριο. Και πραγματικά υπάρχουν πολλά παραδείγματα απ εκείνη την εποχή για βαπτιστήρια με στρογγυλό δωμάτιο. Αλλά στην εκκλησία της Σόφιας η πισίνα για βάπτιση δεν είναι στο κέντρο του βαπτιστηρίου, ενώ το μυστήριο εκτελούνταν σε μερικές πισίνες στις κόγχες. Τέτοιες άλλες περιπτώσεις δεν υπάρχουν. Και ίσως η θέση, ότι το κτίριο ήταν βαπτιστήριο είναι λανθασμένη. Δεν είναι σαφές επίσης και από πότε και γιατί η εκκλησία φέρει το όνομα του Αγίου Γεωργίου.

Η τύχη του κτιρίου ήταν ασταθής. Μετά την οικοδόμησή του χρησιμοποιήθηκε λιγότερα από 200 χρόνια. Ύστερα το κτίριο καταστράφηκε, πιθανώς από σεισμό το 518. Μόλις τον 10ο αιώνα, όταν η πόλη, που τότε ονομάζεται Σερδική, είναι στα όρια του Πρώτου Βουλγαρικού Βασιλείου, το κτίριο αποκαταστήθηκε ως ναός, εκ νέου εικονογραφήθηκε και αργότερα αναγγέλθηκε μητροπολιτική εκκλησία.

Στην διάρκεια του τουρκικού πολέμου μετατράπηκε σε τζαμί και μόλις μετά την απελευθέρωση αποκαταστήθηκε η παλιά λειτουργία του κτιρίου.

Σήμερα η ροτόντα του Αγίου Γεωργίου είναι σχεδόν κρυμμένη από μεγάλα διπλανά κτίρια από την εποχή του σταλινισμού, αλλά παραμένει ένα από τα αρχιτεκτονικά μαργαριτάρια της βουλγαρικής πρωτεύουσας και συνεχίζει να είναι πηγή αινιγμάτων.