Δύο νεαροί ιστορικοί της τέχνης έχουν τον σκοπό να ελκύσουν την προσοχή πάνω στην παραμελημένη βιομηχανική αρχιτεκτονική από την εποχή του βουλγαρικού μοντερνισμού. Τα κτίρια που χτίστηκαν την περίοδο μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων σήμερα καταρρέουν, πυρπολούνται ή γκρεμίζονται χωρίς αυτό να προκαλεί σημαντικές κοινωνικές αντιδράσεις.

Ο μοντερνισμός εισέρχεται στη χώρα μας με τη βοήθεια ευρωπαϊκών σχολείων, όπου εκπαιδεύονται οι μελλοντικοί Βούλγαροι αρχιτέκτονες. Μετά την επιστροφή τους, οι απόφοιτοι των αναγνωρισμένων πανεπιστημίων δημιουργούν όχι μόνο πρότυπα δημοσίων κτιρίων και κατοικιών, αλλά και πολλά εργοστάσια, σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις, γέφυρες, σφαγεία, τα οποία να ανταποκρίνονται στην γρήγορη ανάπτυξη της βιομηχανίας στη χώρα μας.

«Αυτό που κάνει την βιομηχανική αρχιτεκτονική ενδιαφέρουσα είναι που μέσω της εισέρχονται νεότερες τάσεις και οικοδομικά υλικά» λέει ο Βασίλ Μακαρίνοφ από το Ίδρυμα Βουλγαρικού Αρχιτεκτονικού Μοντερνισμού. «Για παράδειγμα, την ευρεία χρήση γιαλού και σκυροδέματοςγια τους θόλους μεγάλων χώρων. Αυτό υπαγορεύεται από τη λειτουργική ζήτηση - για να υπάρχει παραγωγή στο εργοστάσιο, χρειάζεται ένας μεγάλος χώρος που να φιλοξενήσει τις εγκαταστάσεις, καθώς και καλό φωτισμό.»

Δυστυχώς, σύντομα για το ρεύμα του μοντερνισμού στην βιομηχανική μας αρχιτεκτονική θα κρίνουμε μόνο από τις φωτογραφίες από τις αρχές του προηγούμενο αιώνα. Πέρσι, με απόφαση του ιδιοκτήτη, κατεδαφίστηκε το σιδηροδρομικό εργοστάσιο στην πρωτεύουσα – ένα εξαιρετικό κτίριο του αρχιτέκτονα Παναγιότ Κάλτσεφ.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι και οι αποθήκες καπνού στο Πλόβντιβμε τις πολύτιμές τους εσωτερικές ξύλινες δομές που κάηκαν το 2016 και για τον εμπρησμό κατηγορήθηκε ένας άστεγος. Πολλά άλλα κτίρια στις μεγάλες πόλεις της Βουλγαρίας είναι επίσης καταστραμμένα ή παρατημένα. Γιατί η αξία αυτής της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς όλο και πιο σπάνια αναγνωρίζεται;

«Είναι πολύ δύσκολη ερώτηση» απαντάει ο Βασίλ Μακαρίνοφ. «Από τη μία, σύμφωνα με τα αρχεία δεν υπάρχουν πολλά κτίρια με το στάτους «πολιτιστικό μνημείο» στην βιομηχανική αρχιτεκτονική και από την άλλη, αυτό το στάτους δεν καταφέρνει πάντα να προστατεύσει τα κτίρια.

Ίσως κάτι καλό που μπορούμε να κάνουμε για την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς είναι να τη γνωρίζουμε βαθύτερα - πέρα από την νομική έννοια του όρου «πολιτιστικό μνημείο». Δηλαδή ως κτίρια που φέρνουν μνήμη για την οικονομική ιστορία και την αρχιτεκτονική της χώρας από την αντίστοιχη περίοδο.»

Το Εθνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι ο θεσμός που θα πρέπει να επιβλέπει τη διατήρηση των κτιρίων. «Στην πραγματικότητα αυτό δεν γίνεται» λέει ο Βασίλ Μακαρίνοφ. Γι’ αυτό τον λόγο, ο ίδιος μαζί με τον ομοϊδεάτη του, τον Τεοντόρ Καρακόλεφ, αρχίζουν μια εκπαιδευτική εκστρατεία για την αξία των κτιρίων, η αυθεντική εμφάνιση των οποίων αποδεικνύει τη σχέση τους με την ευρωπαϊκή τέχνη.

«Όταν ένας ιδιοκτήτης καταλάβει ότι το κτίριό του έχει αξία στην αυθεντική του μορφή, δεν θα επιτρέψει κανείς να το καταστρέψει και πιθανώς θα λάβει μέτρα για να το διατηρήσει και να κερδίσει από αυτό» πιστεύει ο ιστορικός της τέχνης.Δίνει παράδειγμα με παρόμοια κτίρια στην Ευρώπη που μετατράπηκαν σε χώρους τέχνης και προειδοποιεί ότι υπάρχει ανάγκη επείγουσας παρέμβασης στο πρώην δημοτικό σφαγείο στην πρωτεύουσα, εάν θέλουμε να σωθεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα του βουλγαρικού μεσοπολεμικού μοντερνισμού.

Μετάφραση: Άιλιν Τόπλεβα