Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τα σύνορα με την Ελλάδα, στο πιο νοτιοανατολικό τμήμα της οροσειράς της Ροδόπης, βρίσκεται το μοναδικό αυθεντικό αλβανικό χωριό στη Βουλγαρία.

Όπως κάθε Κυριακή, το χωριό Μάντριτσα ξυπνά από την καμπάνα της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου. Στην εκκλησία δεν έχει ιερέα και την καμπάνα χτυπά η γιαγιά Σουλτάνα. Ανοίγει τον ναό, όπου κάθε Κυριακή το πρωί μαζεύονται οι γιαγιάδες του χωριού. Ανάβουν τα κεριά, κερνούν και κάνουν προσευχές για υγεία.

Σήμερα, όμως, είναι ιδιαίτερα ενθουσιασμένες. Τη νύχτα στο μικρό παραμεθόριο χωριό έφτασε μια μεγάλη ομάδα μοτοσικλετιστές που σταμάτησαν για να περάσουν τη νύχτα εδώ στο δρόμο τους προς την Ελλάδα. Ο βρυχηθμός των μηχανών υπενθυμίζει στους κατοίκους του χωριού Μάντριτσα τα παλαιά χρόνια, όταν όλοι κατοικούσαν τριώροφα πλίνθινα σπίτια, ενώ τα παιδιά από γύρω χωριά ερχόταν εδώ στο σχολείο.

Για την ίδρυση του χωριού αφηγείται η ζωντανή ιστορία της Μάντριτσα, Μαρία Στοέντσεβα: "Το χωριό ιδρύθηκε το 1636 από τρία αδέλφια κτηνοτρόφους, που ήρθαν από τη νότια Αλβανία. Ο μύθος υποστηρίζει, ότι οι ίδιοι προμηθεύουν τον τουρκικό στρατό με κρέας και γάλα στο δρόμο του για την Αδριανούπολη. Ως ένδειξη ευγνωμοσύνης ο πασάς τους χορηγεί το δικαίωμα να επιλέξουν τον τόπου, όπου να εγκατασταθούν. Μετά τα αδέλφια έχτισαν γαλακτοκομείο και άρχισαν να πωλούν τα προϊόντα τους στα γειτονικά χωριά. Από κει προέρχεται και το όνομα Μάντριτσα (στα βουλγαρικά μάντρα σημαίνει φάρμα για γαλακτοκομικά). Οι ντόπιοι μελετούν την σηροτροφία και αρχίσουν να καλλιεργούν μουριά σε κήπους".

Τα τριώροφα πλίνθινα σπίτια (στην κάτω φωτογραφία) χτίστηκαν ακριβώς για τους μεταξοσκώληκες, και το χωριό βρισκόταν κάποτε στις πρώτες θέσεις στον κλάδο. Οι κάτοικοι του έχουν ασχοληθεί και με τη καλλιέργεια καπνού και διάφορες βιοτεχνίες. Υπήρχε βιοτεχνία δερμάτινων ειδών, παραγωγής ταχινιού, βαρελοποιείο, χυτήριο κουδουνιών και πολλά άλλα.

Παραδοσιακά, οι νύφες ήταν από τα γειτονικά χωριά, ώστε ο πληθυσμός αυξήθηκε γρήγορα και έφτασε τους 3.500 κατοίκους. Οι νεοεισερχόμενοι έπρεπε να μάθουν γρήγορα την αλβανική γλώσσα. 400 χρόνια αργότερα, αυτή η αρχαϊκή μορφή της εξακολουθεί να μιλάτε από τους μαντριτσάνους. Έχει διατηρηθεί για τις γενεές και στην πρόσφατη έκδοση της τοπικής αλβανικής διαλέκτου, που συλλέχτηκε από την δασκάλα Μαρία Γκεοργκίεβα-Πέεβα.

"Κάποτε οι γάμοι στο χωριό διαρκούσαν τρεις ημέρες", θυμάται η Μαρία Στοέντσεβα: "Άρχιζαν από την Παρασκευή με το ξύρισμα του γαμπρού. Το Σάββατο πηγαίνανε επισκέψεις, ενώ την Κυριακή ένα αυτοκίνητο μεταφερόταν την προίκα της νύφης. Οι γάμοι ήταν πολύ πλούσιοι, με χορό σε τρεις γύρους. Το Πάσχα είχαμε ρόδα λούνα παρκ, και εμείς τα παιδιά, πληρώναμε με κέρματα ή κόκκινα αυγά για να ανέβουμε σ' αυτή. Την Κυριακή της Τυροφάγου κάναμε καρναβάλι, το οποίο γύριζε το χωριό. Ο καθένας έδινε για φαΐ ό, τι είχε και στη συνέχεια στήναμε χορούς".

Οι νέοι μαντριτσάνοι δεν θέλουν από την ιστορία του χωριού τους να παραμείνει μόνο μια ασπρόμαυρη φωτογραφία στο νέο σπίτι τους σε κάποια μεγάλη πόλη. Το 2010 ίδρυσαν τον Σύλλογο για την αναβίωση του χωριού Μάντριτσα. Έχουν ως στόχο να προσελκύσουν τους ανθρώπους που να αγοράσουν ακίνητα εδώ και έτσι να διατηρηθεί η παράδοση και το πνεύμα του χωριού. Το κάνουν δημοφιλές μέσω ενός ετήσιου ημερολογίου εκδηλώσεων (φεστιβάλ, παιδικές γιορτές, οικογενειακές συγκεντρώσεις, κλπ). Επίσης βασίζονται στον τουρισμό, προσπαθώντας να βγουν από το κλισέ του αγροτικού τουρισμού. Ο Ιβάιλο Πετρόφ, πρόεδρος του συλλόγου, λέει γιατί: "Μπορεί να αναπτυχθεί ιστορικός και πολιτιστικός τουρισμός. Στην περιοχή, αλλά και στο ίδιο χωριό έχει παλιές εκκλησίες και ερείπια ρωμαϊκών κάστρων. Σε απόσταση μόνο 18 χιλιόμετρων βρίσκεται η αρχαία έπαυλη "Αρμύρα", η οποία είναι πραγματικός εθνικούς θησαυρός. Υπάρχει μια ευρεία ποικιλία πουλιών και φυτών, το κλίμα είναι υπέροχο για ξεκούραση. Το χωριό βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ποταμούς κατάλληλους για ψάρεμα. Η Μάντριτσα περιλαμβάνεται σε αρκετές ποδηλατικές διαδρομές".

"Στο χωριό έχουμε αξιοθέατα από τον 18^ο αιώνα - σχετικά καλά διατηρημένο παλιό σχολείο με ελληνική αρχιτεκτονική, καθώς το λεγόμενο Σπίτι του γιατρού", συνεχίζει ο κ. Πετρόφ. "Είναι του γυναικολόγου Ατανάς Πεϊκίδη, ενός από τους ελάχιστους αποφοίτους πανεπιστήμιου τον 18ο αιώνα. Έχτισε την κλινική του στο χωριό Μάντριτσα. Για πέντε χρόνια έχουμε δημιουργήσει συνθήκες για την κατασκευή δύο ξενοδοχείων – οικολογικό συγκρότημα φτιαγμένο από πλίθινα τούβλα και οικογενειακό ξενοδοχείο. Έχουμε δημιουργήσει θαυμάσιες συνθήκες για οικογενειακές διακοπές".

Περιμένοντας το λεωφορείο για την πόλη Ιβάϊλοβγραντ, οι γιαγιάδες από το χωριό έρχονται να μας αποχαιρετήσουν με χαμόγελο, σπιτικό κρασί, μέλι και σύκο γλυκό κουταλιού και με την ευχή "Καλό ταξίδι, υγεία και πάλι να έρθετε!" Και μια από αυτές πρόσθεσε "Καλούμε τον κόσμο να μας επισκεφθεί!"

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
Φωτογραφίες: Μαρία Πέεβα και mandritsa.com