Γκάμπροβο, το 1847. Οι άρχοντες της πόλης, με επικεφαλής τον Βασίλ Απρίλοφ /διαφωτιστή, συγγραφέα και δωρητή/ έρχονται στην αυλή της Εκκλησίας της Αγίας Τριάδας για να μαζέψουν χρήματα για νέο κτίριο του πρώτου κοσμικού σχολείου της χώρας. Ο διαφωτιστής δωρίζει 2500 γρόσια, αλλά δεν μπορεί να απολαύσει το έργο - την ίδια χρονιά πεθαίνει από φυματίωση στο Γκαλάτσι της Ρουμανίας.

Δεκαετίες αργότερα, τη δεκαετία του ’60 του περασμένου αιώνα, ο ζωγράφος Τσάνκο Λαβρένοφ ανέλαβε παραγγελία από το εργοστάσιο «Ποντέμ» του Γκάμπροβο, για έναν πίνακα με λαδομπογιά. Το έργο έχει μακρύ τίτλο «Γκάμπροβο 1847 - η πρώτη συνέλευση μορφωτικών παραγόντων στη Βουλγαρία, που συγκάλεσε ο Βασίλ Απρίλοφ, στην οποία αποφασίστηκε να χτισθεί το πρώτο γυμνάσιο στη Βουλγαρία». Και γεννήθηκε το αριστούργημα, που αποτύπωσε μια εντυπωσιακή σκηνή – στο φόντο αναγεννησιακών σπιτιών, κάτω από τη σκιά στην εκκλησιαστική αυλή, έξυπνοι άνθρωποι του πνεύματος συζητούν την μελλοντική ανάπτυξη της νεολαίας.

«Πρόκειται για μια στιγμή που επιλέγει ο παππούς μου για να απαθανατίσει το Γκάμπροβο και την ιστορία του - η πρώτη συνέλευση του Βασίλ Απρίλοφ, στην οποία λήφθηκε η απόφαση για το χτίσιμο του πρώτου γυμνασίου στη Βουλγαρία», λέει ο εγγονός του καλλιτέχνη Λαβρέν Πετρόφ. «Αυτή η καταπληκτική σύνθεση στο φόντο της παλιάς πόλης του Γκάμπροβο και του ποταμού καθιστά το έργο αδύνατο να αντιγραφεί. Προς το παρόν μπορούμε να δείξουμε μια φωτογραφία όχι τόσο καλής ποιότητας, αλλά έχουμε και το σχέδιο του πίνακά του. Φυσικά, αυτό διαφέρει από το έργο ζωγραφικής. Ο πίνακας παραγγέλθηκε το 1966, ολοκληρώθηκε δύο χρόνια αργότερα, και το 1969 οι κάτοικοι του Γκάμπροβο ήταν τόσο εντυπωσιασμένοι και ευχαριστημένοι από το έργο του Τσάνκο Λαβρένοφ, ώστε του απονέμουν τον τίτλο «Επίτιμος δημότης του Γκάμπροβο».

Το σκίτσο, ζωγραφισμένο με μολύβι, έχει τα ίδια μεγέθη με τον πίνακα με λαδομπογιά και αυτές τις ημέρες εκτίθεται στη λογοτεχνική λέσχη «Η πένα» στο Εθνικό Μέγαρο Πολιτισμού. Δυστυχώς, αυτό είναι το τελευταίο, που έμεινε από το θαυμάσιο έργο του Τσάνκο Λαβρένοφ. Μερικές δεκαετίες, ο πίνακας κρέμεται στον τοίχο του εργοστασίου «Ποντέμ» και μετά εξαφανίζεται μυστηριωδώς, μαζί με την ιδιωτικοποίηση του εργοστασίου. Αλλά αποδεικνύεται ότι, δεν είναι η μοναδική περίπτωση - αυτό συμβαίνει και με άλλα έργα ζωγραφικής. Ίσως αυτός είναι ένας από τους λόγους το Εθνικό Μέγαρο Πολιτισμού και το Ίδρυμα «Τσάνκο Λαβρένοφ» να αρχίσουν την αναζήτηση του πίνακα με τη βοήθεια κριτικών τέχνης. Ένας άλλος λόγος να προχωρήσουν σ’ αυτό, αναμένοντας ο κλέφτης να μετανιώσει, είναι τα 120 χρόνια από τη γέννησή του καλλιτέχνη. Με την ευκαιρία αυτή στην Πινακοθήκη της Σόφιας παρουσιάζεται πρωτοφανής έκθεση έργων του, και τώρα μια ομάδα κριτικών τέχνης ετοιμάζει πάνω από 400 σελίδες «δύσκολη αφήγηση για τον Τσάνκο Λαβρένοφ και τα έργα του», σύμφωνα με τα λόγια του Λαβρέν Πετρόφ:

«Για μένα ήταν ιδιαίτερα συγκινητική όλη η εμπειρία με την εξερεύνηση και την ανακάλυψη πινάκων ζωγραφικής, που ποτέ δεν σκέφτηκα, ότι θα μπορούσα να αγγίξω. Για παράδειγμα, τον μαγευτικό πίνακα της Μονής της Ρίλα, που βρίσκεται στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Σόφιας. Είδαμε και έργα, που βρίσκονται τώρα σε ιδιωτικές συλλογές που ήταν εντελώς απρόσιτες. Και μια από τις πιο συναισθηματικές εμπειρίες ήταν να βρούμε σε ένα παρεκκλήσι του Πλόβντιβ αντίγραφο της θαυματουργής εικόνας του Αγίου Γεωργίου από τη Μονή Ζωγράφου. Ο παππούς μου τη ζωγράφισε το 1935 στο Άγιο Όρος και την έφερε στο Πλόβντιφ με παραγγελία της μονής αυτής. Και συνεχώς αποκαλύπτονται νέες ιστορίες, και εξερευνούμε νέα γεγονότα, όπως έγινε και τώρα με τον εξαφανισμένο πίνακα. Έτσι σίγουρα η αφήγηση μας θα παραμείνει ημιτελές, αλλά αυτό δεν είναι τόσο κακό.»

Ο Τσάνκο Λαβρένοφ γεννήθηκε το 1896 στο Πλόβντιβ. Αν και χωρίς ολοκληρωμένη καλλιτεχνική εκπαίδευση, κατόρθωσε να καταξιωθεί ως ένας από τους καλύτερους ζωγράφους της εποχής του. Θαυμάσια είναι τα τοπία της γενέτειράς του, καθώς και οι πολυάριθμοι του πίνακες μοναστηριών, ιδιαίτερα εκείνων του Αγίου Όρους. Εκθέτει τα ζωγραφικά του έργα στην Πράγα, τη Βουδαπέστη, τη Βαρσοβία, το Δυτικό Βερολίνο, τη Μόσχα. Είναι γνωστός και ως κριτικός τέχνης. Πέθανε το 1978 στη Σόφια.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφία: BulFoto