Με χέρια στον πηλό μπορείς να αντιληφθείς προϊστορικά μηνύματα και στη συνέχεια να τα μεταφράσεις σε μια σύγχρονη γλώσσα. Και με τις παλάμες σου να αφήσεις και ένα κομμάτι της ψυχής σου.

Κάθε μέρα η αγγειοπλάστης Ροσίτσα Ζάνκοβα στον τροχό σμιλεύει από την άμορφη μάζα του πηλού αγγεία. Στο πιο καλλιτεχνικό βουλγαρικό χωριό Ορεσάκ η ίδια ασκεί ένα παραδοσιακό επάγγελμα, φυσικά με τη βοήθεια σύγχρονων τεχνοτροπιών και δημιουργικών ιδεών.

«Η αίσθηση του πηλού στα χέρια είναι μοναδική, επειδή το υλικό αυτό αποτελεί μέρος της γης και είναι φορτωμένο με πολλή θετική ενέργεια», λέει η αγγειοπλάστης. – «Και όταν ένας άνθρωπος πάρει την άμορφη μάζα πηλού και δημιουργήσει ένα έργο τέχνης με τα χέρια του, αισθάνεται πολύ ικανοποιημένος. Μπορεί να φαίνεται εύκολο από μακριά, αλλά στην ουσία η τέχνη αυτή μαθαίνεται πολύ καιρό ώσπου να δημιουργήσεις το επιθυμητό αντικείμενο. Οι άνθρωποι προσπαθούν να το κάνουν με το ταμπεραμέντο και το συναίσθημά τους και τότε καταλαβαίνουν ότι, ο πηλός δεν είναι τόσο εύκολο υλικό. Όταν, όμως, τους βοηθήσω να φτιάξουν δικό τους αντικείμενο ή αγγείο, αισθάνονται εξαιρετικά έκπληκτοι και ικανοποιημένοι. Γενικά ο πηλός είναι απίστευτος και εύχομαι ο καθένας να έχει την ευκαιρία να τον αγγίξει.»

Διαδεδομένη στα εδάφη μας από τους Θράκες, η αγγειοπλαστική εξακολουθεί να εμπνέει, ειδικά όταν είναι συνδεδεμένη με την ιστορία του γένους.

«Τα μέλη της οικογένειας του παππού έφτιαχναν παιχνίδια – κάποτε υπήρχαν μόνο ξύλινά και πήλινα», λέει η καλλιτέχνιδα, που κάνει χειροποίητα αντικείμενα. – «Μάλιστα από τον ίδιο έμαθα πρόσφατα πως από ένα καλούπι μπορώ να φτιάξω πιστόλι, περιστεράκι, άλλα ζωάκια, σφυρίχτρες. Η οικογένεια της γιαγιάς μου έκανε αντικείμενα σε τροχό αγγειοπλαστικής. Αλλά δεν της επέτρεψαν να καθίσει σε αυτό, επειδή δεν θεωρούταν γυναικεία δουλειά. Αλλά επειδή ήταν η μικρότερη στην οικογένεια, ο πατέρας της της επέτρεπε να έρχεται στο εργαστήριό του. Η ίδια μου έδειχνε πώς έφτιαχνε τις λαβές και τα ανοίγματα της στάμνας (Η στάμνα έχει μοναδικό σχήμα που διατηρεί το νερό κρύο και είναι εμπλουτισμένο με χρήσιμα για τον οργανισμό ορυκτά, που περιέχει ο πηλός.) Ο πατέρας της επίσης την πήγαινε στις αγορές, όπου γινόταν ανταλλακτικό εμπόριο – ανταλλαγή κεραμικών σκευών για σιτάρι, δημητριακά κλπ.»

Συνεχίζοντας την παράδοση της οικογένειας, η εγγονή αποφοίτησε τη σχολή κεραμικής στο Τρογιάν και μετά άνοιξε ατελιέ στο σπίτι των γονιών της στη «Μέκκα των χειροτεχνιών», όπως αποκαλεί τη γενέτειρά της Ορεσάκ, και έγινε μια από τους πιο περιζήτητους αγγειοπλάστες. Ο χώρος εργασίας της πάντα είναι γεμάτος παιδιά που δε θέλουν να λερώσουν στην αρχή, αλλά στον τροχό αγγειοπλαστικής ξεχνούν ότι τα χέρια τους είναι λασπωμένα.

«Στο ατελιέ μου παρουσιάζω συνήθως μία από τις αρχαιότερες τεχνικές για την κατασκευή σκευών από πηλό», εξηγεί η Ροσίτσα Ζάνκοβα. – «Παρατηρώντας τις πρώτες ύλες, τις φόρμες, την τεχνική κατασκευής, αλλά και τον τρόπο ψησίματος που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι, βλέπουμε ότι η μοναδική αυτή τέχνη χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα χωρίς ριζικές αλλαγές. Τώρα κατασκευάζονται σκεύη με μοντέρνα εμφάνιση. Πολλοί είναι οι ξένοι που επισκέπτονται το ατελιέ μου, αλλά έρχονται και συνάδελφοι από το εξωτερικό για να μάθουν πως γίνονται τα διακοσμητικά στοιχεία από την περιοχή του Τρογιάν. Κατασκευάζεται με χρωματιστό πηλό, που χύνεται με τη βοήθεια ράβδων στο σχήμα σταγονιδίων, ματιών, πεταλούδων, κ.ά.»

Ένα από τα προτιμώμενα από την καλλιτέχνιδα στυλ στη διακόσμηση των πήλινων σκευών είναι η τεχνολογία γραφίτης – υπάρχει ακόμη και στα ψηφιδωτά και τα αγγεία της Πλίσκα και του Πρεσλάβ. Εκτελείται με την αφαίρεση του ανώτερου στρώματος πηλού σε ανοιχτό χρώμα για να διατηρηθεί το σκοτεινό χρώμα, το οποίο είναι το κύριο χρώμα του αντικειμένου. Με αυτή την τεχνική η Ροσίτσα Ζάνκοβα ζωγραφίζει επίσης πίνακες – φυσικά με τα παραδοσιακά διακοσμητικά στοιχεία του Τρογιάν αντί για πλαίσιο, μετατρέποντας σε τέχνη ένα αρχαίο επάγγελμα σαν μήνυμα στο μέλλον.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες: προσωπικό αρχείο