Στα σκοτεινά χρόνια να είσαι απομονωμένος και περιθωριοποιημένος θεωρείται η μεγαλύτερη αναγνώριση για έναν καλλιτέχνη. Αλλά αργά ή γρήγορα ο χρόνος γίνεται δικαστής και βγάζει στο φως τους ξεχασμένους, και τους τοποθετεί σε βάθρο, μέσα από το οποίο να περάσουν στην αιωνιότητα.

Πριν μισό αιώνα οι πίνακες της Λίκα Γιάνκο καταδικάστηκαν ως πρωτοποριακοί και η πρώτη ατομική έκθεσή της απαγορεύτηκε, σήμερα όμως τα έργα της, ζωγραφισμένα σε ανοιχτά χρώματα «αναπνέουν» ελεύθερα στην γκαλερί «Νιουάνς». «Η έκθεση περιλαμβάνει πίνακες από όλες τις περιόδους της - από τα πρώτα τοπία της και τις γυναίκες της Ροδόπης, τους «Πίνακες ψαράδων» εμπνευσμένοι από τη Σωζόπολη, τις τόσο χαρακτηριστικές για την ίδια εικόνες, μέχρι τα έργα της, δημιουργημένα με την τεχνική του κολάζ. Έχουμε συμπεριλάβει επίσης τέσσερα έργα της που δεν έχουν παρουσιαστεί προηγουμένως.», λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Νέντα Μίτκοφσκα.

Η Λίκα Γιάνκο γεννήθηκε στη Σόφια το 1928 στην οικογένεια αλβανών προσφύγων. Η παιδική της φαντασία γοητεύεται από τα έργα ζωγραφικής των Γάλλων καλλιτεχνών του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα, αλλά σύντομα η πραγματικότητα στην πατρίδα της την προσγειώνει, όταν οι καθηγητές στη Ακαδημία Καλών Τεχνών βαθμολογούν ως «μεσαίες» τις πτυχιακές της εργασίες. Και λόγω τριών έργων που δεν ταιριάζουν στην «αισθητική» του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, η πρώτη ατομική έκθεσή της απαγορεύεται λίγες μέρες μετά τα εγκαίνια της. Έτσι η καλλιτέχνιδα παραμένει κλεισμένη ανάμεσα στα δικά της έργα στο εργαστήρι της ολόκληρα 14 χρόνια.

«Αν και είναι παιδί αλβανών μεταναστών, η Λίκα Γιάνκο λέει, ότι αισθάνεται Βουλγάρα», συνεχίζει η επιμελήτρια – «Είναι μόνο 15 ετών όταν μπαίνει στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στην τάξη των ξακουστών καλλιτεχνών Ντέτσκο Ουζούνοφ και Ηλία Πετρόφ και ακόμα τότε παρουσιάζει τολμηρό και διαφορετικό στυλ. Την περίοδο όταν είναι απαγορευμένα τα έργα της, δεν είχε ατομικές εκθέσεις, ούτε τα έργα της παρουσιάζονται στις συλλογικές εκθέσεις της Ένωσης Βουλγάρων Ζωγράφων. Εκείνη την εποχή, όμως, ο γαλλικός ακόλουθος Τύπου την ανακαλύπτει και χάρη σ’ αυτόν πουλά έργα της σε σχεδόν όλες τις πρεσβείες ξένων κρατών στη Βουλγαρία. Η Λίκα Γιάνκο έχει πάνω από 200 έργα σε ιδιωτικές συλλογές στο εξωτερικό - την Ευρώπη, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Νότια Αμερική, την Ινδονησία. Στην πιο δραστήρια δημιουργική περίοδό της είναι αναγνωρισμένη από κάποιους, ενώ άλλοι την απαρνούνται.»

Η καλλιτέχνιδα πάντοτε εκτιμούσε ό,τι είναι τολμηρό, παράξενο και ασυνήθιστο, και αυτό διαφαίνεται στα έργα της.

«Η πρώτη της ατομική έκθεση είναι το 1967 - τα θέματα και τα έργα της είναι πρωτοφανή για την εποχή εκείνη και το στυλ, που δημιούργησε η ίδια τελειοποιείται με τα χρόνια» - λέει επίσης η Νέντα Μίτκοφσκα – «Η έκθεση της έκλεισε την έκτη ημέρα και τα έργα της απαγορεύτηκαν από τους τότε κυβερνώντες μέχρι το 1981, γιατί κατηγορήθηκε σε αβανγκαρντισμό, φορμαλισμό, απειθαρχία. Ωστόσο, αυτά τα 14 χρόνια δε σταματά να ζωγραφίζει και να ζει μόνο με την τέχνη της, και τα έργα της είναι περιζήτητα από τους διπλωμάτες.»

Αν υπάρχει δημιουργός, τον οποίο η Λίκα Γιάνκο θαυμάζει, αναγνωρίζοντας την επίδρασή του στον εαυτό της, αυτός είναι ο Βίνσεντ βαν Γκογκ - ο μοναδικός «πνευματικός διδάσκαλος», όπως τον αποκαλεί. Ο γάλλος κριτικός Πιέρ Ρεστανί τη αποκαλεί «Πικάσο σε φόρεμα», στο οποίο η ίδια απαντά σεμνά - «Είμαι η Λίκα».

«Τα έργα της είναι επηρεασμένα από τους Σεζάν, Βαν Γκογκ, Γκογκέν, ενώ για τις διάσημες μπαλαρίνες του Ντεγκά εγγράφεται σε σχολή μπαλέτου, για να μελετήσει τις κινήσεις τους και να τις απεικονίζει πιο ρεαλιστικά στα έργα της» - λέει η Νέντα Μίτκοφσκα. – «Η Λίκα Γιάνκο χαρακτηρίζεται ως «Άρχοντας του λευκού χρώματος». Η καλλιτέχνιδα ισχυρίζεται ότι, το άσπρο χρώμα δεν της έφθανε ποτέ και ότι, το λευκό είναι το χρώμα του Θεού. Η ίδια ενσωματώνει αντισυμβατικά αντικείμενα στους πίνακές της - χρησιμοποιώντας κοχύλια, βότσαλα, σχοινιά, φυσικά υλικά, έτσι ώστε να προσεγγίσει τη φύση. Οι μορφές της είναι φανταστικές – ακόμα και παραμορφωμένες και άσχημες, αλλά τοποθετημένες σε έναν τέλειο τρόπο. Γενικά, η Λίκα είναι πολύ ευρεία στη δημιουργικότητά της.»

Η Λίκα Γιάνκο πέθανε το 2001 και μέχρι την τελευταία της πνοή έμεινε μπροστά στο καβαλέτο με το πινέλο και την παλέτα στο χέρι.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες: Ντιάνα Τσανκόβα