Τα Βαλκάνια – ιστορία χιλιετιών σε χρυσό και ορείχαλκο

Μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου του 2018 σε δύο από τις αίθουσες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στη Σόφια παρουσιάζεται η έκθεση «Χρυσός και ορείχαλκος. Μέταλλα, τεχνολογίες και επαφές στα Ανατολικά Βαλκάνια κατά την Εποχή του Χαλκού». Η έκθεση πραγματοποιείται στο πλαίσιο του κοινού σχεδίου του Εθνικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου με Μουσείο της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστήμων και του Ινστιτούτου Ανατολίτικης και Ευρωπαϊκής Αρχαιολογίας της Αυστριακής Ακαδημίας Επιστημών /OREA/, αφιερωμένο στον χρυσό δρόμο των Βαλκανίων κατά την Εποχή του Χαλκού. Στο πλαίσιο του ίδιου σχεδίου στις αρχές του έτους, στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης /Kunsthistorisches Museum/ στη Βιέννη παρουσιάστηκε η έκθεση «Το πρώτο χρυσό. Αντά τεπέ: το παλαιότερο χρυσωρυχείο στην Ευρώπη». Η διαφορά μεταξύ των δύο εκθέσεων είναι στο ότι η έκθεση στη Σόφια περιλαμβάνει περισσότερα εκθέματα - πάνω από 600 από 29 αρχαιολογικά και ιστορικά μουσεία της χώρας. Ο επιμελητής υφηγητής διδάκτωρ Χρίστο Ποπόφ – υποδιευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου με Μουσείου λέει:

Η ιδέα ήταν να δείξουμε τα αποτελέσματα ενός επιστημονικού σχεδίου που υλοποιούμε εδώ και χρόνια με τους αυστριακούς συναδέλφους και εκπροσώπους διαφόρων βουλγαρικών και διεθνών θεσμών που σχετίζονται με την εξερεύνηση του Αντά τεπέ- του ορυχείου χρυσού από την Εποχή του Χαλκού στην περιοχή του σημερινού Κρούμοβγκραντ. Η επιθυμία μας ήταν να παρουσιάσουμε όχι μόνο τα όμορφα αντικείμενα, αλλά να επικεντρωθούμε στην ιστορία. Έχουμε δημιουργήσει ταινίες, ψηφιακές αναπαραστάσεις για την οπτικοποίηση των δεδομένων που παρουσιάζουμε.

Ο υφηγητής Ποπόφ εξηγεί από ποιες εποχές είναι τα εκθέματα και ποιους κλάδους της κοινωνικής ανάπτυξης παρουσιάζουν:

Ολόκληρη η Εποχή του Χαλκού στα σημερινά βουλγαρικά εδάφη καλύπτει την περίοδο από το δεύτερο μισό της 4ης χιλιετηρίδας π.Χ. μέχρι το δεύτερο μισό της 2^ης χιλιετηρίδας π.Χ., δηλαδή σχεδόν 2300-2400 χρόνια. Η περίοδος χωρίζεται σε πρώιμη, μέση και ύστερη Εποχή του Χαλκού. Χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση νέων τεχνολογιών και υλικών. Αυτή είναι η πρώτη περίοδος στην ιστορία της ανθρωπότητας, όταν αρχίζουν να αναμιγνύονται τα μέταλλα. Γίνονται και οι πρώτες προσπάθειες στον τομέα της μεταλλουργίας, που σχετίζονται με τη δημιουργία κράματα μετάλλων - από δυο στοιχεία γίνεται ένα προϊόν, για παράδειγμα από το Αρσένιο και τον χαλκό – κράμα αρσενικού ορείχαλκου, καθώς και το κράμα χαλκού – κασσίτερου, από το οποίο παράγονται όλα τα βασικά εργαλεία και όπλα. Αυτή η συσσώρευση πόρων και πλούτου οδηγεί στη δημιουργία κοινωνικής διαφοροποίησης, των ελίτ, δηλαδή, ανθρώπων που κατέχουν αυτούς τους πόρους ή με κάποιον τρόπο ελέγχουν τη διανομή τους. Η ανάπτυξη ορισμένων τεχνολογιών και επαγγελμάτων όπως τα επαγγέλματα του ανθρακωρύχου, του μεταλλουργού, γίνεται εξαιρετικά σημαντική κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, καθώς παράγουν βασικά είδη και υλικά για τη λειτουργία της κοινωνίας.

Σπαθιά, τσεκουριά, τα καλούπια για την παραγωγή τους, ειδώλια φτιαγμένα από οστά ζώων, πανοπλίες για άλογα, διακοσμήσεις και χρυσά κοσμήματα, καθώς και πολλά άλλα είδη καθημερινής χρήσης παρουσιάζονται στην έκθεση. Πώς εξηγούν οι επιστήμονες το γεγονός ότι πριν από χιλιάδες χρόνια έφτιαχναν τόσο λεπτεπίλεπτα αντικείμενα;

Καλό γούστο και αισθητική, καθώς και υψηλές τεχνολογικές δεξιότητες. Πρόκειται για μια περίοδο 2300 ετών, δηλαδή, υπάρχει βαθμιαία συσσώρευση γνώσεων και δεξιοτήτων, λέει ο Χρίστο Ποπόφ. Τεχνολογική πρόοδος, η οποία υλοποιείται ως τελικό όραμα σε διάφορα αντικείμενα. Υπάρχει μια διαδικασία, στην οποία τα σπάνια μέταλλα όπως ο χρυσός και το ασήμι, έχουν γίνει σύμβολο κοινωνικής κατάστασης και στάτους αυτών που είναι σε θέση να τα ανακαλύπτουν, επεξεργάζονται και στη συνέχεια κατέχουν. Στην έκθεση προσπαθήσαμε να δώσουμε προσοχή στο γεγονός ότι όλα αυτά τα αντικείμενα, μερικά από τα οποία μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, σχετίζονται με τις δεξιότητες και τα εργαλεία του άνθρωπου.

Για τα κεντρικά σημεία της έκθεσης ο υφηγητής Ποπόφ λέει:

Δεν είναι ελάχιστα τα αντικείμενα που προκαλούν την περιέργεια και το ενδιαφέρον των επισκεπτών. Για παράδειγμα, αντικείμενα σε σχήμα δεδομένου δέρματος, που συναντώνται πολύ σπάνια. Σε αυτό το τμήμα της Ευρώπης η Βουλγαρία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό τέτοιων ευρημάτων. Το εύρημα του αρχαιολογικού χώρου «Πομπίτ κάμακ» περιλαμβάνει και πέτρινα καλούπια για χύτευση ποικιλίας χάλκινων αντικειμένων και το μοναδικό χρυσό θησαυρό του Βάλτσιτραν, που βρίσκεται στο Μουσείο, και είναι το μεγαλύτερο στην Ευρώπη από την Εποχή του Χαλκού.