Ένας πίνακας, που είχε βυθιστεί σε αιώνια λήθη, βγήκε στο φως για να προκαλέσει έκπληξη, θαυμασμό και να αναζωπυρώσει τη φαντασία. Απεικονίζει μια από τις πιο συχνά ζωγραφισμένες βιβλικές σκηνές – τον μυστικό δείπνο του Χριστού με τους αποστόλους του. Δεν πρόκειται όμως για αριστούργημα ενός δυτικοευρωπαίου καλλιτέχνη, αλλά για έργο του βουλγάρου ζωγράφου τσέχικης καταγωγής Ιβάν Μάρκβιτσκα.

Το έργο ήταν πιθανώς ένα κομψό στολίδι σε κάποιο αριστοκρατικό σαλόνι, μετά μάζευε σκόνη, πεταμένο στη γωνιά μιας αποθήκης μέσα σε υγρασία και μούχλα. «Ο μυστικός δείπνος» του Μάρκβιτσκα πριν 30 χρόνια βρέθηκε στην ιδιωτική συλλογή του γκαλερίστα Ντιμίταρ Ιντζόφ στο Πλόβντιβ. Ο γκαλερίστας αγόρασε τον πίνακα σε άθλια κατάσταση και ήταν απαραίτητο να τον αναστηλώσει μερικές φορές για να αποκτήσει την αρχική λάμψη του. Ο συλλέκτης δεν αποκάλυψε λεπτομέρειες για το πού και υπό ποιες συνθήκες ανακαλύφθηκε το αριστούργημα του Μάρκβιτσκα, το οποίο εμφανίζεται για πρώτη φορά σε έκθεση στην γκαλερί της οδού Σίπκα 6 στη Σόφια. Εκεί η Ένωση Συλλεκτών παρουσιάζει έργα παλιών Βουλγάρων καλλιτεχνών.

Αν και αναπλάθει ένα συνηθισμένο στη ζωγραφική θέμα, από τον πίνακα «Ο μυστικός δείπνος» του Μάρκβιτσκα προκύπτουν περισσότερες ερωτήσεις απ’ ό, τι απλώς να αποτελεί απεικόνιση της γνωστής σκηνής, στην οποία ο Χριστός είπε: «Ένας από σας θα με προδώσει». Και στην πρώτη θέση έρχεται το μυστήριο: ποιος βρίσκεται δίπλα στον αριστερό ώμο του Σωτήρα – ο Απόστολος Ιωάννης , που απεικονίζεται με θηλυπρεπή χαρακτηριστικά, ή η Μαρία Μαγδαληνή;

Δεν μπορώ να δώσω μια σαφή απάντηση, διότι το θέμα απαιτεί λεπτομερή μελέτη, αλλά πραγματικά υπάρχει πιθανότητα αυτό να μη είναι ο Ιωάννης, αλλά η Μαρία Μαγδαληνή, απαντά ο Ντιμίταρ Ιντζόφ. Ιδιαίτερα αν έχουμε υπόψη μας τα μυθιστορήματα του Νταν Μπράουν, τα συγγράμματα για το Κοινό της Σιών, για τους Ναΐτες, για την υπόθεση ότι ο Χριστός είχε αποκτήσει παιδί μαζί της. Και επίσης από το γεγονός ότι τα απόκρυφα βιβλία αρχίζουν να εξαφανίζονται και οι ιστορίες να κρύβονται. Και στο τραπέζι ο Χριστός της δίνει ένα κομμάτι ψωμί (υποτεθούμε ότι πρόκειται για αυτή), ενώ στα πρόσωπα των αποστόλων βλέπουμε διάφορα συναισθήματα – μερικοί είναι σκεπτικοί και ανήσυχοι, άλλοι είναι σε κατάσταση σοκ, άλλοι πάλι κάνουν ερωτήσεις - αν την ταΐζει και γιατί μόνο αυτή, ποιος κάθεται αριστερά από τον Χριστό – ο Ιωάννης ή η Μαρία Μαγδαληνή.

Ενώ σχεδόν όλοι οι καλλιτέχνες αναδημιουργούν «Τον μυστικό Δείπνο» οριζόντια, ο Μάρκβιτσκα δημιουργεί κάθετη και πυραμιδοειδή σύνθεση, στην οποία πυκνώνει τις φιγούρες. Έτσι, δεν είναι στατικές, άλλα είναι δυναμικές και ζωντανές με ψυχολογική έκφραση λόγω της στάσης του κεφαλιού και του σώματος, καθώς και των χειρονομιών τους.

Σε πολλά από τα έργα που απεικονίζουν τον μυστικό δείπνο, ο Χριστός είναι πάνω από το φθαρτό και το υλικό και στο τραπέζι έχει μόνο ένα ξύλινο ποτήρι, μερικά άδεια πιάτα και ψωμί - λέει ακόμα ο συλλέκτης, τονίζοντας ότι το ποτήρι θυμίζει το Άγιο Δισκοπότηρο σε άλλες ερμηνείες – με πολλά στολίδια και μοιάζει με ένα ακριβό βασιλικό κύπελλο. Τα ενδύματα του Χριστού φαίνονται επίσης βασιλικά, ακόμα έχουν διακόσμηση - λέει ο Ντιμίταρ Ιντζόφ, υπενθυμίζοντας ότι ο Ιησούς αναφέρεται και ως «Βασιλιάς των Ιουδαίων». Ακριβώς όπως στο αριστούργημα του Λεονάρντο, εδώ κανείς δεν έχει φωτοστέφανο. Εκτός αυτού, περιέργεια προκαλούν τα σημάδια πίσω από την κουρτίνα, και ειδικά εκείνο που πέφτει πίσω από τον Χριστό. Και εδώ το ερώτημα είναι αν ο ίδιος έχει φωτοστέφανο, ή η ψευδαίσθηση αυτού είναι λόγω του σημείου στον τοίχο.

Συνήθως ο Ιούδας ο Ισκαριώτης κάθεται κάπου στην άκρη του τραπεζιού, ή απεικονίζεται στη σκιά, όπως είναι στο έργο του Λεονάρντο, και μόνο αυτός δεν έχει φωτοστέφανο - αποκαλύπτει άλλο ένα καινοτόμο στοιχείο στον πίνακα ο Ντιμίταρ Ιντζόφ – Στο έργο του Μάρκβιτσκα όμως δεν είναι στην άκρη του τραπεζιού, ούτε στη σκιά, αλλά βρίσκεται πίσω από τον Ιωάννη/Μαρία Μαγδαληνή/ και είναι ανφάς. Για πρώτη φορά ο Ιούδας παρουσιάζεται σε πρώτο πλάνο, σχεδόν όπως ο Χριστός – σκυφτός, ένοχος, κρατώντας ένα πουγκί - υπαινιγμός για τα τριάντα αργύρια, για τα οποία τον πρόδωσε.

Δεν είναι σαφές πότε ο Μάρκβιτσκα ζωγραφίζει το έργο του, γιατί ο χρόνος πάνω στον πίνακα δε φαίνεται καλά. Ο συλλέκτης, ωστόσο, προϋποθέτει ότι ήταν ζωγραφισμένο στην Τσεχία – ακόμα πριν ο καλλιτέχνης να φτάσει στη Βουλγαρία το 1881 και να γίνει ένας από τους θεμελιωτές της νέας βουλγαρικής ζωγραφικής /μετά τη Απελευθέρωση/. Πώς εξηγούμε όμως το γιατί ο Μάρκβιτσκα αποφάσισε να κρύψει το αριστούργημά του στη σκιά κάποιου σπιτιού; Απλώς δεν ήθελε να θυμώσει τη εκκλησία, γιατί το έργο του ερχόταν σε αντιδιαστολή με κάποιους από τους κανόνες της.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα

Φωτογραφίες: Ντιάνα Τσανκόβα