30 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου έχουμε την ευκαιρία να θυμηθούμε το ανεξάρτητο πνεύμα του βούλγαρου συγγραφέα Ραντόι Ράλιν (1922 – 2004) ο οποίος πριν τις 10 Νοεμβρίου 1989 «δεν χάριζε κάστανα» στην εξουσία και αντί να κολακεύει σχολίαζε κοροϊδευτικά τις πράξεις των πολιτικών κάτι που έριξε τα βιβλία του στην πυρά.

Κατά τις δημοκρατικές διαδηλώσεις ο συγγραφέας φώναζε για πλουραλισμό, εκλογές και ανθρώπινα δικαιώματα ενώ στα χρόνια της μεταπολίτευσης αυτός ο ακλόνητος άνθρωπος ήταν σκεπτικιστής όσον αφορά την ελευθερία που δόθηκε αμαχητί στον βουλγάρικο λαό. 15 χρόνια μετά τον θάνατό του η Κρατική Υπηρεσία «Κρατικά Αρχεία» διοργανώνει την έκθεση «Ο Ραντόι Ράλιν στον καθρέφτη του χρόνου» η οποία παρουσιάζει φωτογραφίες και ντοκουμέντα αλλά και τις γελοιογραφίες του σατυρικού συγγραφέα με τις καρικατούρες του Μπορίς Ντίμοβσκι.

«Η έκθεση συμπεριλαμβάνει περίπου 100 καρικατούρες με την μορφή του συγγραφέα από το 1944 ως το θάνατό του αλλά και λίγο μετά μιας και η τελευταία είναι από το 2007, λέει η επιμελήτρια Ιβάνκα Γκεζένκο. Στις πρώτες τον βλέπουμε σαν στρατιώτη κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και σαν δημοσιογράφο στην εφημερίδα «Φροντοβάκ». Τον έχουν ζωγραφίσει ο Μπορίς Ντίμοβσκι, ο Νικόλα Μιχάηλοβ, ο Καλίν Νικόλοβ, ο Ιβάν Γκάζντοβ κ. ά. των οποίων οι υπογραφές είναι δυσανάγνωστες. Υπάρχουν καρικατούρες με την μορφή του πάνω σε χαρτοπετσέτες και κουτιά από τσιγάρα ή σε πρόχειρα χαρτάκια από σημειωματάρια. Η μορφή του ήταν προκλητική και πολλοί καλλιτέχνες τον ζωγράφιζαν στα γρήγορα σε κάποια συνάντηση».

Ο Ραντόι Ράλιν γεννήθηκε στο Σλίβεν (Νοτιοανατολική Βουλγαρία) και είναι απόγονος επαναστάτη για την Απελευθέρωση της Βουλγαρίας. Σπούδασε Νομική στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας και διώχθηκε για τις αριστερές του ιδέες. Η αλλαγή του καθεστώτος απ’ ότι φαίνεται δεν ευόδωσε τις προσδοκίες του για μια πιο δίκαιη κοινωνία και συνέχισε να έχει προβλήματα με τις αρχές. Την δεκαετία του ’50 ήταν από τους διανοούμενους που εισήγαγαν την τζαζ μουσική η οποία θεωρήθηκε «αιρετική».

Κατά την κυρία Γκεζένκο ο συγγραφέας θα μείνει στην ιστορία με την κριτική του στάση αλλά και με τα ποιήματά του, με τους στίχους του για πάνω από 100 τραγούδια, με τα επιγράμματα και τους αφορισμούς του αλλά και με τις μεταφράσεις του γιατί μπορεί να μην είναι πολύ γνωστό αλλά έχει μεταφράσει κινέζικη ποίηση και έργα του Μολιέρου. 

«Στην έκθεση μπορείτε να δείτε την γραφομηχανή του, την «Έρικα», λέει ακόμα η επιμελήτρια. Όπως και το άρθρο του «Να χρησιμοποιούμε σωστά το όπλο της σάτιρας» μεταξύ των σελίδων του οποίου είχε βάλει κάποια καμένα κομμάτια από τις σελίδες του βιβλίου του «Λιούτι τσούσκι» (Καυτερές πιπεριές) που παραδόθηκε στις φλόγες από την κομμουνιστική κριτική εξαιτίας της τοποθέτησης της υπογραφής του Τόντορ Ζίβκοβ αντί για ουρά σε ένα γουρούνι.

Ο γιός του συγγραφέα, Κιν Στογιάνοβ, μας υπενθύμισε δυο επιγράμματα του πατέρα του. Το πρώτο είναι γραμμένο μετά τις 9 Σεπτεμβρίου 1944 ενώ το δεύτερο μετά τις 10 Νοεμβρίου 1989. Και τα δυο είναι για την άφταστη ελευθερία που συνεχώς μας ξεγλιστράει μέσα από τα χέρια αν δεν την κουβαλάμε μέσα μας.

«Η ελευθερία, μια στιγμή ανεπανάληπτη, την δεύτερη μέρα μετατρέπεται σε καθεστώς». Δυστυχώς ο Σοσιαλισμός δεν δημιούργησε κοινωνία που να δίνει την δυνατότητα στους πολίτες να εξελίσσονται βάση των χαρισμάτων και των ικανοτήτων τους.

«Ελευθερίτσα είσαι μια αναλαμπή, σε λατρεύουν αλλά αρκεί να εμφανιστείς για μια στιγμή και αμέσως σε καταστρέφουν». Οι αυταπάτες έχουν διαλυθεί και η τέχνη μένει το μόνο καταφύγιο μέχρι την τελευταία πνοή.

Φωτογραφίες: Ντιάνα Τσανκόβα, bgnes, αρχείο

Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα