Εδώ και αιώνες, το καλωσόρισμα του νέου έτους ήταν μια από τις πιο σημαντικές στιγμές στη βουλγαρική παράδοση. Δεν πρόκειται απλώς για την αλλαγή του ημερολογίου, αλλά για ένα σύνορο που πρέπει να ξεπεραστεί με μια πολύχρωμη σειρά τελετουργιών και εθίμων. Ξεκινούν την τελευταία ημέρα του Νοεμβρίου και διαρκούν σχεδόν μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου - μια εποχή που νοείται ως μετάβαση από το σκοτάδι στο φως κι από το χάος στη νέα τάξη πραγμάτων.

Την πρώτη μέρα του Ιανουαρίου η Ορθοδοξία γιορτάζει την Περιτομή του Κυρίου, καθώς και τη μνήμη του Αγίου Βασιλείου. Στη βουλγαρική παράδοση, η ημέρα έχει πολλά ονόματα - Βασίλ, Ημέρα του Βασίλη, Σούρβα, Σουροβάκι. Την ονομαστική εορτή γιορτάζουν οι Βασίλ, Βασίλκα, Βασιλεία και άλλα παράγωγα του ονόματος του αγίου. Το δείπνο της Παραμονής είναι το τελευταίο ευλογημένο δείπνο. Αλλά σε αντίθεση με την ημέρα της εορτής του Αγίου Ιγνατίου και την παραμονή των Χριστουγέννων, όταν καταναλώνεται μόνο νηστήσιμο φαγητό, στο τραπέζι της Πρωτοχρονιάς πρέπει να υπάρχει μια γουρουνοκεφαλή ή κάποιο φαγητό που παρασκευάστηκε από το γουρούνι που σφάχτηκε για τα Χριστούγεννα. Πιστεύεται ότι όσο πιο πλούσιο είναι το τραπέζι, τόσο μεγαλύτερη αφθονία θα φέρει το νέο έτος. Η πίτα με τα μυνήματα, που φτιάχνεται την παλιά χρονιά, κόβεται τις πρώτες ώρες της νέας. Οι γυναίκες συνήθιζαν να βάζουν κομμάτια από κλαδάκια - ένα για κάθε μέλος της οικογένειας, με ευχές για ευημερία, υγεία, αγάπη, γάμο κ.λπ.

Όπως σε όλες τις στιγμές του λαογραφικού ημερολογίου, την ημέρα του Αγίου Βασιλείου πραγματοποιούνται μαντικές πρακτικές. Είναι ευρέως διαδεδομένο το έθιμο να μαντεύουν τα νεαρά κορίτσια αν θα παντρευτούν τη νέα χρονιά και με ποιον. Μπουκέτα με δαχτυλίδια δεμένα πάνω τους, αφήνονται όλη τη νύχτα σε ένα δοχείο με νερό. Το πρωί τα κορίτσια μαζεύονται, τα βγάζουν ένα-ένα από το νερό και τραγουδούν σύντομα τελετουργικά τραγούδια που περιγράφουν διάφορα επαγγέλματα και τέχνες. Το έθιμο αυτό έχει διατηρηθεί ακόμα και σήμερα σε πολλά χωριά. Φυσικά, περισσότερο σαν μια χαρούμενη συνέχεια των εορτών και μια προσπάθεια διατήρησης των αρχαίων παραδόσεων μας.

Το έθιμο «Σουρβάκανε» δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει στη Βουλγαρία.

• Η σουρβάτσκα – το μαγικό ραβδί των Βουλγάρων
  

Σύμφωνα με τους λαογράφους, τα παλιά χρόνια οι σουρβακάρδηδες ήταν παντρεμένοι νέοι. Με τα χρόνια, αυτή η πρακτική άλλαξε και τον τελευταίο αιώνα συμμετέχουν αγόρια, ηλικίας από 4-5 έως 10-12 ετών.

Σε ορισμένα χωριά και μικρότερες πόλεις, όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους, οι ομάδες των παιδιών-σουρβακάρηδων βγαίνουν από το βράδυ της Παραμονής της Πρωτοχρονιάς και επισκέπτονται φίλους, συγγενείς και γείτονες που τους χαρίζουν χρήματα, φρούτα κ.λπ. Ανάλογα με την περιοχή, τα ονόματα έχουν διαφορετικό περιεχόμενο, αλλά η έννοια του εθίμου είναι παντού η ίδια – να φέρει υγεία και ευημερία. Αγγίζοντας στην πλάτη με τα στολισμένα κλαδιά τους, οι σουρβακάρηδες τραγουδούν:

Σούρβα, Σούρβα χαρούμενη χρονιά
Πλούσιο τραπέζι, κουλουράκια
γερό κορμί, γερό σταυρί
 σαν ασήμι, σαν κρανιά  
 Σούρβα σούρβα για χαρά  
για σταφίδες, για παρά
Ζωή, υγεία και του χρόνου, Αμήν!

• Σουρβάκισμα του νερού και «Πίου-μίου» - μέρος του αλμανάκ των βουλγαρικών παραδόσεων

Φωτογραφίες: αρχείο, knigovishte.bg, hitrinibg.com

Επιμέλεια: Αλμπένα Μπέζοβσκα

Μετάφραση: Σταύρος Βανιώτης