Ευτυχώς οι περισσότεροι Εβραίοι της Βουλγαρίας σώθηκαν από τα στρατόπαιδα των ναζί και γι’ αυτό στην χώρα μας δεν υπάρχουν μνημεία του Ολοκαυτώματος. Ελπίζουμε όμως σύντομα να υπάρξει Μουσείο της Σωτηρίας τους κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

• Η σωτηρία των Βουλγάρων Εβραίων κρατά σε εγρήγορση τη συνείδηση ​​των Βουλγάρων

Στην Σόφια υπάρχουν μέρη στα οποία οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της πρωτεύουσας μπορούν να αποτίσουν φόρο τιμής στο έργο των σωτήρων των Εβραίων της Βουλγαρίας. Στην οδό Μοσκόβσκα (κοντά στο πρώην παλάτι, το δημαρχείο και την Αγία Σοφία) υπάρχουν τρεις αναθηματικές πλάκες, ακριβή αντίγραφα πλακών που βρίσκονται στο Δάσος των Δικαίων στην Ιερουσαλήμ από το 1999 μετά από πρωτοβουλία Εβραίων από το Λος Άντζελες.

Οι πρωτότυπες πλάκες αφαιρέθηκαν το 2 000 μετά από αίτημα της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Εθνικό Ταμείο του Ισραήλ» η οποία στηρίχτηκε σε αίτημα απογόνων Εβραίων από την περιοχή των γεωγραφικών περιοχών Μακεδονίας και Θράκης. Οι πλάκες στην Σόφια συνεχίζουν να θυμίζουν τον ρόλο του βασιλιά της Βουλγαρίας, Μπορίς Γ΄ και της συζύγου του Βασιλίσσης Ιωάννας, του μητροπολίτη της Βουλγαρίας Στέφαν και του Αντιπροέδρου του 25^ου Κοινοβουλίου, Ντιμίταρ Πέσεβ για την σωτηρία περίπου 50 000 Εβραίων στην Βουλγαρία. Οι επιγραφές στις πλάκες είναι σε 3 γλώσσες – εβραϊκά, αγγλικά και βουλγάρικα και δίπλα τους βρίσκεται επεξηγηματική ταμπέλα για την επανατοποθέτησή τους.

• 1943: "Κανείς δεν μπορεί να πείσει τους Βούλγαρους να μισούν τους Εβραίους"

Το 2016 στο πάρκο μεταξύ της Βουλής, της Ακαδημίας Καλών Τεχνών και του Πανεπιστημίου της Σόφιας εγκαινιάστηκε σύμπλεγμα γλυπτών που παρουσιάζει έναν άντρα και μια γυναίκα να αγκαλιάζονται. Πρόκειται για έργο των γλυπτών Μομτσίλ και Γκεόργκι Τσβετκόβι. Τα σώματα του ζευγαριού έχουν στο κέντρο τους μια καρδιά μέσα στην οποία υπάρχει ένα αστέρι του Δαυίδ. Αντίγραφο του μνημείου εγκαινιάστηκε το 2018 στην παραθαλάσσια ζώνη του Τελ Αβίβ. Δίπλα του υπάρχει ταμπέλα στα βουλγάρικα και τα αγγλικά η οποία λεέι: «Γονατίζουμε και θρηνούμε για τους περίπου 11 000 Εβραίους από εδάφη που σήμερα βρίσκονται σε άλλες χώρες μα κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βρίσκονταν υπό βουλγαρική διοίκηση, από τα οποία εδάφη επετράπη οι Εβραίοι να σταλούν και να χάσουν την ζωή τους στο στρατόπαιδο «Τρεμπλίνκα», κοντά στην Βαρσοβία (Πολωνία)».

Άγαλμα του Ντιμίταρ Πέσεβ, Αντιπροέδρου της Βουλής που τότε ήταν και υπουργός Δικαιοσύνης υπάρχει στην είσοδο του κήπου μπροστά στον ναό του Αγίου Μεγαλομάρτυρα Γεωργίου Νικηφόρου (στην λεωφόρο Πατριάρχης Ευθύμιος στην Σόφια). Το άγαλμα αυτό που είναι έργο του γλύπτη Ιβάν Μίνεκοβ στήθηκε με αφορμή τα 70 χρόνια από την σωτηρία των Εβραίων της Βουλγαρίας. Αντίγραφό του βρίσκεται από το 2000 στο Συμβούλιο της Ευρώπης στο Στρασβούργο. Όταν η Βουλγαρία έγινε κομουνιστική ο Πέσεβ φυλακίστηκε και ανέκτησε την ελευθερία του το 1946 αλλά δεν είχε δικαίωμα να εργάζεται.

Ο αφανής αυτός ήρωας ζούσε κοντά στην εκκλησία αλλά το διαμέρισμά του κατασχέθηκε από την νέα εξουσία. Οι ένοικοι αποκαλούν το κτήριο «πολυκατοικία του Κιουστεντίλ» και εκεί άφησε ο Πέσεβ την τελευταία του πνοή το 1973. Σήμερα υπάρχει αναθυματική πλάκα που δεν αφήνει τους Βουλγάρους να ξεχάσουν. 

• Το σπίτι του Ντιμίταρ Πέσεφ στο Κιουστεντίλ κρατά τη μνήμη για την σωτηρία των Εβραίων της Βουλγαρίας

• Αμάλια Αρόνοβα: Στην Βουλγαρία δεν υπήρχε διαφορά αν είσαι Βούλγαρος ή Εβραίος

Φωτογραφίες:: Ίβο Ιβανόβ

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα