Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Νιχωρίτης είναι επιστήμονας – θεολόγος και ειδήμων για την Αρχαία Βουλγαρία, που έχει πολλές δημοσιεύσεις για την βουλγάρικη πολιτιστική ιστορία και τις σχέσεις της με τον Άθω.  

Εδώ και πάνω από 30 χρόνια ο καθηγητής Νιχωρίτης διδάσκει βουλγάρικα σε μερικά ελληνικά Πανεπιστήμια. Με αυτόν συνδέονται οι περισσότερες πηγές που έχουν ανακαλυφθεί, σε παγκόσμιο επίπεδο, για το έργο του Κύριλλου και του Μεθόδιου.

Ο Νιχωρίτης τελείωσε την Πνευματική Ακαδημία του Άγιου Όρους το 1976 και την Πνευματική Ακαδημία στην Σόφια το 1981. Είναι καθηγητής στο Τμήμα Σλαβικών, Βαλκανικών και Ανατολίτικων Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας στην Θεσσαλονίκη. Είναι ξένο μέλος της Βουλγαρικής Ακαδημίας των Επιστημών και «επίτιμος καθηγητής» του Πανεπιστημίου της Σόφιας «Άγιος Κλήμης Αχρίδας».  

Ο καθηγητής Νιχωρίτης μιλάει στο Ράδιο Βουλγαρία για το έργο των Αγ. Αγ. Κύριλλου και Μεθοδίου.Για την γλωσσική, φιλοσοφική και πολιτιστική κληρονομιά που μας άφησαν οι δυο αδερφοί διαφωτιστές από την Θεσσαλονίκη.

• Το πνεύμα του Κύριλλου και του Μεθόδιου μας καλεί στις όχθες του Μοράβα στην Κεντρική Ευρώπη

«Όλα μας ενώνουν εδώ στις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, λέει εκείνος.  Οι άγιοι μας ενώνουν, δεν μας χωρίζουν».

Σε μερικά από τα θεολογικά κείμενα που γράφτηκαν μετά τον 11^ο αιώνα αναφέρεται ότι οι διαφωτιστές των Σλάβων, οι αδερφοί Κύριλλος και Μεθόδιος, ήταν «Βούλγαροι στο γένος». Αλλά είναι αλήθεια αυτό;

«Οι δυο αδερφοί υπηρετούσαν το τμήμα εξωτερικών της Ιεράς Συνόδου της Κωνσταντινούπολης κατά την εποχή του Πατριάρχη Φώτιου,  λέει ο καθηγητής. Ο Άγιος Φώτιος ο Μέγας ήταν Πατριάρχης από το 858 έως το 867 και από το 877 έως το 886. Πρώτα οι δυο άγιοι μετέφεραν το γλαγολιτικό αλφάβητο που είχα νδημιουργήσει στην Μεγάλη Μοραβία αλλά πριν την αποστολή τους εκεί είχαν και άλλες αποστολές – στους Άραβες και τους Χάζαρους. Μετά την αποστολή τους στην Μεγάλη Μοραβία και στους δυτικούς Σλάβους αγιοποιήθηκαν νωρίς – ο Άγιος Κύριλος μετά τον θάνατό του στην Ρώμη το 809 μ.Χ. ενώ ο Άγιος Μεθόδιος μετά τον θάνατό του στο Βέλεχραντ, πρωτεύουσα της Μεγάλης Μοραβίας, το 885 μ.Χ. Οι πρώτοι βιόι για τους δυο Αγίους γράφτηκαν από τους μαθητές τους στην τότε επικράτεια της Βουλγαρίας, λέει ο καθηγητής Νιχωρίτης. Οι μαθητές των αγίων ήταν μάρτυρες του έργου των αγίων και στην αρχή, όταν οι μαθητές ζούσαν ακόμα, η λατρευτική παράδοση ήταν ίδια με αυτήν που έφεραν από την Μεγάλη Μοραβία. Στους παλιούς βίους διαβάζουμε για την Μοραβία, για την Πανονία και για τους δυτικούς Σλάβους. Μεταξύ των ανατολικών Σλάβων οι βίοι αυτοί σταμάτησαν να διαδίδονται ήδη από τότε και αντικαταστάθηκαν από αργότερες εκδοχές. Στην Βουλγαρία ο λαός δεν μπορούσε να δεχτεί ότι οι διαφωτιστές τους δημιούργησαν την παλαιοβουλγάρικη αλφαβήτα για τον λαό της Μεγάλης Μοραβίας. Έτσι τα κείμενα διορθώθηκαν και καθαρίστηκαν από αναφορές στην Μεγάλη Μοραβία και τους δυτικούς σλάβους και αντικαταστάθηκαν με κείμενα για την Βουλγαρία. Τέτοιος είναι ο σύντομος βίος του Αγίου Κυρίλλου, με τον τίτλο «Κοίμηση του Κυρίλλου», στο οποίο ο βιογράφος αναφέρει ότι ο Κύριλλος ήταν Βούλγαρος στην καταγωγή και εκχριστιάνισε τους σλάβους που ζούσαν στις όχθες του ποταμού Μπρεγκάλνιτσα (παραπόταμος του Αξιού, σήμερα στην Β.Μακεδονία). Έχει και άλλους βίους που αναφέρουν ότι ο Κύριλλος κήρυττε στην Βουλγαρία αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Σε κάποιους βίους του Αγίου Μεθοδίου αναφέρεται ότι η μητέρα των δυο αδερφών ονομάζονταν Μαρία αλλά σε άλλους τέτοιο στοιχείο δεν υπάρχει. Υπάρχει και ένας «Θεσσαλονικιώτικος θρύλος» - «Λόγος του Κυρίλλου Φιλοσόφου για το πως βάφτισε τους Βουλγάρους» αλλά και αυτός δεν είναι αξιόπιστος».

• Πότε δημιουργήθηκε το γλαγολιτικό αλφάβητο;

Μέχρι και σήμερα οι επιστήμονες συζητούν το θέμα γιατί οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος δημιούργησαν τα παράξενα γραφικά σχήματα των γλαγολιτικών γραμμάτων που είναι αρκετά απομακρυσμένα ως γραφή από τα ελληνικά και τα λατινικά γράμματα. Ενδιαφέρον παραμένει και το ζήτημα γιατί στην Βουλγαρία αυτή η αλφαβήτα αντικαταστάθηκε από τα κυριλλικά γράμματα.

«Υπάρχουν διάφορες θέσεις, λέει ο καθηγητής Νιχωρίτης και υπενθυμίζει πώς δημιουργήθηκε η γλαγολιτική γραφή. Ο πρίγκιπας της Μεγάλης Μοραβίας, Ροστισλάβ, ζήτησε αλφάβητο το οποίο να μην μοιάζει ούτε στα λατινικά γράμματα, ούτε στα ελληνικά. Το σλάβικο αλφάβητο δημιουργήθηκε κατά παραγγελία του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, Φώτιου, πολύ πριν οι Άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος να σταλούν στην αποστολή στην Μεγάλη Μοραβία. Το αλφάβητο αυτό δημιουργήθηκε για να μπορεί η Βυζαντινή Αυτοκρατορία να βαφτίσει και να προσυλητίσει στον Χριστιανισμό τους υπηκόους της που ήταν Σλάβοι και ζούσαν στα Βαλκάνια ή τους μετέφεραν στην Μικρά Ασία. Αυτοί οι Σλάβοι μιλούσαν βουλγάρικη γλώσσα. Οι ενδείξεις γι’ αυτό είναι τα δύο φωνίεντα και τα δυο σύμφωνα που πάρθηκαν από την ρητή γλώσσα και εφαρμόστηκαν στην περιοχή των δυτικών Σλάβων στην Μεγάλη Μοραβία και την Πανονία. Ο Μεθόδιος, πριν να γίνει μοναχός, επί 10 χρόνια ήταν διοικητής της Θεσσαλίας όπου ζούσαν τότε πολλοί Σλάβοι. Γι’ αυτό το αλφάβητο και οι μεταφράσεις που δημιούργησαν οι δύο άγιοι στην Μονή Πολυχρονίου στο όρος Όλυμπο, στην Βιθυνία της Μικράς Ασίας (κοντά στην Προύσσα), είχε βουλγάρικη βάση  (σ.μ. λένε ότι βασίστηκε στην τοπική διάλεκτο των σλαβικών φυλών από το βυζαντινό θέμα της Θεσσαλονίκης). Αυτά τα γράμματα και τα κείμενα γραμμένα μ’ αυτά μεταφέρθηκαν στην Μεγάλη Μοραβία και γι’ αυτό όταν οι μαθητές των αγίων τα πήγαν στην Βουλγαρία ο λαός τα αποδέχτηκε εύκολα. Αυτά τα κείμενα είχαν χαρακτηριστικά γλωσσικά στοιχεία της παλαιοβουλγάρικης γλώσσας. Η παράδοση που δημιουργήθηκε στην περιοχή των δυτικών Σλάβων συνδέεται με την περίοδο στην Μοραβία αλλά όταν οι μαθητές του Κύριλλου και του Μεθόδιου ήρθαν στην Βουλγαρία πλέον μιλάμε για βουλγάρικη περίοδο. Όταν οι μαθητές του Κύριλλου και του Μεθόδιου ήρθαν στην Βουλγαρία και ειδικά αυτή η ομάδα μαθητών που εγκαταστάθηκα στο Πρεσλάβ, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Κωνσταντίν του Πρεσλάβ, επέβαλλαν το κυριλλικό αλφάβητο. Με την δημιουργία του κυριλλικού αλφάβητου κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι πρόκειται για καθαρά βουλγάρικη, παλαιοβουλγάρικη γλώσσα και από εκεί, κατά την γνώμη μου, ξεκίνησε να εξαπλώνεται, μέσω του Αγίου Όρους, προς τους ανατολικούς Σλάβους στην Ρωσία αλλά και δυτικά προς την Σερβία».  

Η αποστολή στην Μεγάλη Μοραβία είναι ταξίδι του Κύριλλου και του Μεθόδιου, το 863 μ.Χ., μέχρι του κράτους αυτού που εκτείνονταν, τον Μεσαίωνα, σε εδάφη της Τσεχίας, της Σλοβακία και της Ουγγαρίας. Η αποστολή κήρυττε τον Χριστιανισμό αλλά εν αντιθέσει όλων των ανταγωνιστικών εκείνη την εποχή δυτικών αποστόλων στην περιοχή αυτή, τον κήρυττε σε σλάβικη γλώσσα με ειδικά δημιουργημένο αλφάβητο, που λέγονταν γλαγολιτικό (γκλαγκόλιτσα) και με βάση αυτού μεταφρασμένα εκκλησιαστικά κείμενα. Η αποστολή διήρκεσε 40 μήνες και τελείωσε με την αναχώρηση των εκδιωγμένων αδερφών από τον πρίγκιπα της Μεγάλης Μοραβίας, Ροστισλάβ, για την Ρώμη. Εκεί, το 867 μ.Χ. ο Πάπα Αδριανός Β΄ ευλόγησε τις μεταφράσεις, που έκαναν ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος και την χρήση της σλάβικης γλώσσας στην θεία λειτουργεία ισάξια με την λατική γλώσσα.

Κείμενο: Ίβο Ιβανόβ

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα