U mbushën 110 vjet nga lindja e Fani Popova-Mutafovës – shkrimtare dhe përkthyese e njohur bullgare. Ajo është ndër autoret tona më të mëdha në fushën e beletristikës historike. Bën përshtypje tetralogjia e saj “Mbretërit e dinastisë Asen”, e cila na çon në epokën e Mesjetës, në kohën e Mbretërisë së dytë bullgare. Fani Popova ka dhe disa vepra, kushtuar personaliteteve të shquara nga Rilindja bullgare, si enciklopedisti doktor Petër Beron dhe poeti-revolucionar Hristo Botev. Deri më 9 shtator 1944, kur në Bullgari u vendos pushteti prosovjetik, librat e saj ribotoheshin dhe gëzonin tirazhe të mëdha. Në vitin 1945 shkrimtarja u dënua për shovinizëm nga e ashtuquajtura “Gjykata Popullore”. U rehabilitua në vitin 1948, por në vitin 1950 përsëri filluan hetime kundër saj. U rikthye në tregun e librave që në vitin 1962.

Përvjetori i lindjes së shkrimtares u bë shkas për të folur me drejtoreshën e Muzeut Kombëtar të Letërsisë Katja Kuzmova-Zografova, historiane letrare. Si shpjegohet interesi i Fani Popova-Mutafovës ndaj së kaluarës bullgare – me prejardhjen e saj, me kohën, në të cilën ajo ka jetuar...?

“Ajo është bija e oficerit të guximshëm bullgar gjeneral Dobri Popov – heroi nga beteja e madhe për Edrenenë në Luftën e parë ballkanike (1912-1913). Deri në moshën 12 vjeç Fani Popova ka banuar në Itali, sepse i ati ka mësuar atje në Akademinë e shtabit të përgjithshëm në Torino. Atje shkrimtarja mësoi gjuhën e Dantes dhe Petrarkës dhe më vonë u bë një prej përkthyesve më të mirë të italishtes. Desha të nënvizoj një fakt pak të njohur nga biografia e saj krijuese. Në vitin 1962 ajo u ringjall si krijuese me librin e vogël “U pushtua Edreneja” – vepër e Fani Popovës dhe Georgi Diçevskit – një autor pak i njohur sot. Kështu qe Fani Popova ka qenë vërtetë shumë e pasionuar pas idealit kombëtar dhe ka rikrijuar edhe këtë kulm të vërtetë të mjeshtërisë ushtarake bullgare – pushtimin e Kështjellës së Edrenesë, e cila konsiderohej si e papushtueshme. Kuptohet, koha në të cilën ka jetuar Fani Popova gjithashtu ka luajtur një rol të konsiderueshëm për interesin e saj të madh ndaj historisë, sepse vitet 30 ishin koha e kërkimit të identitetit kombëtar. Nuk është e rastit se Fani Popova është themeluese dhe anëtare e organizatës shkencore “Hordhia bullgare”, në të cilën bashkëmendimtarë të entuziazmuar merreshin me rrënjat e origjinës bullgare – një temë shumë e vështirë, e cila gëzon interes të madh edhe sot e kësaj dite.”

Me sa romanet për dinastinë Asen janë historike në kuptimin e ngushtë të fjalës, me sa ato paraqitin vlerat universale të njeriut dhe karakteret njerëzore?

“Romanet e Fani Popovës mund të lexohen edhe si prova historike, domethënë nga ato mund të mësojmë të dhëna historike nga e kaluara jonë – thotë Katja Kuzmova-Zografova. – Ndërkaq, ato përbëjnë dhe një projektim të vlerave universale, sepse Fani Popova është një psikologe shumë e mirë. Nuk është e rastit se profesori i shquar në degën e studimeve bullgare Enriko Damjani thotë se Fani Popova si nënë dhe grua parqet në mënyrë gjeniale shpirtin e femrës. Kuptohet interesi i saj ndaj psikologjisë së udhëheqësit, siç është mbreti Joan Asen i dytë është i jashtëzakonshëm. Por unë jam e bindur se përshtypje më të madhe bëjnë protagonistet e saj në romanin “E bija e Kallojanit” dhe në tregimet e saj legjendare me titullin “Hijet e mëdha”. Ky libër është ribotuar pesë-gjashtë herë. Zakonisht Fani Popovën e akuzojnë se mbivlerëson rolin e udhëheqësve dhe mbretërve dhe nënvlerëson rolin e popullit. Por në fakt ajo është një autore shumë e balancuar.”

© Foto: libsofia.bg