Veliko Tërnovo krenohet me të kaluarën e tij të lavdishme, e cila është e koduar edhe në festën e qytetit, e lidhur me ditën e Dyzet Martirëve të Shenjtë – mbrojtësit shpirtërorë të kryeqytetit mesjetar. Në ditën e 40 ndjekësve të Krishtit (22 mars sipas kalendarit Julian) ka ndodhur edhe një ngjarje historike kyçe – beteja e Kllokotnicës, e cila ndihmoi Bullgarinë të vendosë dominimin në Gadishullin Ballkanik në dekadat e ardhshme.

Në këtë ditë, banorët e Tërnovos që nga mëngjesi herët shkojnë në kishën me të njëjtin emër, e cila është shndërruar në simbol të qytetit që pas Çlirimit. Atje mbahet Liturgjia e Shenjtë festive. Qytetarët dhe mysafirët e qytetit vendosin lule në sarkofagun e Mbretit Kallojan, një nga sundimtarët më të lavdishëm të kohës së Mbretërisë së Dytë Bullgare. Më vonë në kishë kryhet një bekim me ujë të shenjtë dhe një lutje për shëndet, dhe festa nuk kalon pa kujtuar fjalët e Mbretit Ivan Asen II, të gdhendura mbi kolonën e mermerit të fitores nga viti 1230 – mbishkrimi përmban informacion të çmuar për fitoren e madhe të Mbretit bullgar në Kllokotnica 795 vjet më parë, kapjen e sundimtarit epirot Teodor Komnin dhe zgjerimin e kufijve të Bullgarisë deri në Edrene dhe Draç(Durrësi)."

• Kisha “Shën Dyzet Dëshmorët” është një vend i shenjtë për historinë bullgare

Të dhënat e para për festimin e 22 marsit si festa e Veliko Tërnovos gjenden që në vitin 1879. Atëherë ngjarja u organizua me iniciativën e qytetarëve në kishën "Dyzet Martirët e Shenjtë" midis kodrave historike Trapezica dhe Carevec. Në liturgjinë e shërbyer atëherë morën pjesë njerëzit më të shquar të Bullgarisë së sapoçliruar. Atje ishte komisari perandorak, princ Aleksandër Dondukov-Korsakov, si dhe zyrtarë të lartë dhe klerikë. Dhe meqë në atë kohë në Tërnovo zhvillohej Kuvendi Themelues, në kishë, përkrah njerëzve të thjeshtë, qëndronin edhe përfaqësuesit e popullit, ndër të cilët ishin disa nga figurat kryesore të luftës për lirinë e Bullgarisë.

Me këtë akt, për herë të parë pas pesë shekujve të sundimit osman, njerëzit në Bullgari treguan nderim për të kaluarën e tyre të lavdishme. Që atëherë deri në vitin 1944, 22 marsi festohej çdo vit si dita e Tërnovos dhe festa e garnizonit të Tërnovos. Festimet u rikthyen në vitin 1970 me iniciativën e qytetarëve patriotikë të “Lagjes së Asenit”, e cila kishte lindur që në Mesjetë dhe nuk e kishte ndryshuar kurrë karakterin e saj bullgar.

Fishekzjarrë festive, shfaqje me lazer dhe spektakli audiovizual "Carivgrad Tërnov – tingull dhe dritë" shënojnë kulmin e festës së marsit në Veliko Tërnovo. 

Sipas traditës, nëpër qytet kalon edhe një paradë me portrete në nder të bamirësve që kanë kontribuar për autoritetin e qytetit.

Çfarë duhet të dimë për mbrojtësit qiellorë të kryeqytetit tonë të lashtë, Tërnovo? Kush janë ata 40 ushtarë të guximshëm nga Sevastija, të cilët vdiqën në mbrojtje të krishterimit në shekullin IV? – shpjegon udhërrëfyesja Svetllana Petkova:

"Kjo është një trupë ushtarake, me besimtarë të krishterë dhe shumë të guximshëm. Por tek ata arrin urdhri i perandorit romak Gaius Licinius, që përsëri të adhurojnë idhujt paganë. Ata refuzojnë. Fillimisht u joshën që të hiqnin dorë nga besimi me nderime dhe pasuri materiale, por më kot. Pastaj filluan tortura jashtëzakonisht të egra ndaj tyre, të përshkruara hollësisht në biografitë e tyre. Bie në sy që në ikonë ata janë pikturuar lakuriq në ujërat e akullta të liqenit të Sevastisë. Ndoshta ideja këtu është të tregohet se si 39 prej tyre arritën të qëndrojnë të patundur ndaj tundimit.

Sepse në bregun e liqenit të Sevastisë i priste ushqim dhe një banjë e ngrohtë me avull. Njëri prej tyre, megjithatë, nuk mundi t’i rezistojë këtij sprovimi dhe u vërsul drejt pragut të banjës. Ai megjithatë ra i vdekur. Ndërsa roja e burgut, duke parë se si ata qëndrojnë në lutje gjatë natës në ujërat e akullta të liqenit dhe duke parë se si Shpirti i Shenjtë zbriste mbi ta në formën e kurorave të dritës, ai vetë hodhi armët, hoqi armaturën dhe rrobat e tij. Dhe kështu roja, tashmë me sy shpirtërorë të hapur, zuri vendin e martirit të dyzetë. Pas torturave të tmerrshme, ata u vranë, trupat e tyre u dogjën dhe kockat e tyre u hodhën në lumin e Sevastisë. Në ditën e tretë, ata iu shfaqën në një vegim peshkopit të Sevastisë, duke i treguar se ku të gjente kockat për t’i rivarrosur. Kjo është shkurtimisht historia e Dyzet Martirëve të Shenjtë nga Sevastia. Por cari Ivan Asen vërtet besonte se me ushtrinë e tij shumë të vogël në numër në vitin 1230 do të mund të mposhtte ushtrinë e despotit epirot Teodor Komnin. Kjo është karakteristike për sundimtarët tanë – ata ishin shumë besimtarë. Prandaj, në Tërnovo në atë kohë kishte 50 kisha aktive, të ndërtuara me fondet e sundimtarëve dhe të fisnikëve."

Foto: velikoturnovo.info, BTA, Svilen Enev, arkiv

Përgatiti ne shqip dhe publikoi: Sindi Nikollofski