Filmi dokumentar "Hakmarrësja" për jetën dhe veprën e Mara Bunevës, e cila sakrifikoi jetën e saj për të drejtat e bullgarëve maqedonas, është një pikë e veçantë në programin e kongresit treditor të Organizatës Patriotike Maqedonase në SHBA dhe Kanada. Takimi i 104-të vjetor i organizatës zhvillohet nga 29 gushti deri më 1 shtator në Çikago - tha për Radio Bullgarinë Anna-Maria Buneva, mbesa e aktivistit të VMRO-së Boris Bunev, vëllai i Mara Bunevës.

Të dhënat historike tregojnë se bullgarët maqedonas ishin në thelbin e formimit, në gjysmën e dytë të shekullit të 19-të, të komunitetit më të madh të emigrantëve bullgarë në Amerikën e Veriut. Në tetor 1922, ata themeluan Organizatën Patriotike Maqedonase në Shtetet e Bashkuara dhe Kanada. Konsiderohet se kjo është organizata më e vjetër joqeveritare e amerikanëve dhe kanadezëve me rrënjë në zonën gjeografike të Maqedonisë. Në faqen e internetit të organizatës, lexojmë se organizata në fjalë është themeluar nga emigrantët bullgarë maqedonas, përfshirë disa që luftuan kundër Perandorisë Osmane gjatë Kryengritjes së Ilindenit të vitit 1903.

Ata u detyruan të emigronin, të shtypur nga situata politike në tokat maqedonase pas nënshkrimit të Traktatit të Bukureshtit në vitin 1913, i cili i dha fund Luftës së Dytë Ballkanike dhe vendosi paqe midis Bullgarisë, nga njëra anë, dhe Rumanisë, Greqisë, Serbisë dhe Malit të Zi, nga ana tjetër. Sipas dokumentit, Bullgaria u detyrua t'ua lëshonte pjesën më të madhe të Maqedonisë ish-aleatëve të saj, Maqedoninë e Egjeut – Greqisë, dhe Dobruxhën Jugore – Rumanisë.

Luftëtarët për liri nga Kryengritja e Ilindenit e vitit 1903 e drejtuan shikimin drejt tokës së re të lirisë politike, mundësive ekonomike dhe të drejtave themelore të njeriut. Ata erdhën me mijëra për të ndërtuar shtëpitë e tyre të reja në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Kanada. "Duke u vendosur në këto dy kombe të reja dhe të gjalla, ata kujtuan tragjedinë e Maqedonisë së tyre të lindjes dhe vendosën se ishte detyra e tyre e natyrshme të mbanin gjallë pishtarin e lirisë që kishin ndezur në ditët e trimërisë së Ilindenit në vitin 1903", kujton Organizata Patriotike Maqedonase në kronogramin e saj historik.

Mësoni më tepër për bullgarët maqedonas në Amerikë nga arkivi i Radio Bullgarisë:

• Bullgarët maqedonas formojnë themelet e emigracionit vendas në Amerikën e Veriut

"Tribuna Maqedonase" është gazeta e Organizatës Patriotike Maqedonase, e cila tani feston kongresin e saj të 104-të. Eventi mbahet çdo vit në fillim të shtatorit", tha Anna-Maria Buneva, e cila jeton jashtë shtetit për gjysmë shekulli dhe është ndër anëtarët aktivë të komunitetit tonë në Çikago - qyteti më bullgar në Amerikë. Ajo bëri një retrospektivë të shpejtë:

"Natyrisht, me kalimin e viteve organizatat e bullgarëve maqedonas, anëtarë të Organizatës Patriotike Maqedonase, janë zvogëluar. Anëtarët e vjetër u ndanë nga jeta, dhe shumë nga të rinjtë nuk e njohin gjuhën dhe nuk e njohin mirë historinë. Por Organizatës Patriotike Maqedonase vazhdon të ekzistojë dhe madje ka disa seksione të reja të krijuara nga emigracioni i ri bullgar - në Indianapolis, Cincinnati, Las Vegas."

Për të mbushur boshllëqet në kujtesën historike të bashkëkohësve, organizatorët e kongresit të Organizatës Patriotike Maqedonase në Çikago kanë planifikuar një panel kushtuar luftëtareve të shquara të lirisë nga territori i Maqedonisë. Dokumentari për revolucionaren nga Tetova është një nga pikat kryesore të programit. Filmi nga regjisorja Ralica Dimitrova dhe operatori Pllamen Gerasimov, bazuar në një skenar nga Toni Nikollov dhe bashkëprodhuar nga Agjencia Shtetërore “Arkivat”, u shfaq në fillim të vitit 2024, por ende nuk është prezantuar në Amerikë.

Duke rikrijuar fakte nga jeta e 26-vjeçares Mara Buneva, me dokumente dhe fotografi autentike, mendime historianësh dhe ekspertësh, filmi tregon historinë e revolucionares e cila, më 13 janar 1928, qëlloi pranë Urës së Gurit në Shkup Velimir Preliçin, përgjegjës për torturën e aktivistëve të Organizatës Revolucionare Sekrete Rinore Maqedonase, të akuzuar në Gjyqin Studentor të Shkupit në vitin 1927, dhe më pas qëlloi veten.

Të dielën, më 31 gusht, në kongresin e Organizatës Patriotike Maqedonase në Çikago, Anna-Maria Buneva do të ndajë kujtimet familjare për të afërmen e saj legjendare. "Fakti që ka njerëz që mblidhen në nder të saj çdo vit është thjesht i pabesueshëm për mua", thotë Anna-Maria. Katër vjet më parë, ajo inicioi instalimin e një monumenti të Mara Bunevës në Bllagoevgrad. Logjikisht lind pyetja - a ka ndonjë mënyrë që kujtesa e së kaluarës të zvogëlojë shkëndijat në retorikën midis Maqedonisë së Veriut dhe Bullgarisë sot? Pse, kaq shumë vite më vonë, bullgarët vazhdojnë të kërkojnë të drejtat e tyre në Maqedoninë e Veriut?

"Meqenëse ajo vetë i ka kërkuar dhe e ka sakrifikuar jetën e saj, deri më sot kjo nuk është harruar dhe bullgarët në Maqedoni po kërkojnë këto të drejta. Unë vetëm mund t'i admiroj njerëz të tillë, idealistë, të cilët vazhdojnë të luftojnë për drejtësi. E di që ka shumë politikë, nuk jam eksperte, por fakti që pas tre vitesh do të festohet 100-vjetori i sakrificës së saj më bindi se ka kuptim të bëj diçka në emër të saj. Lidhja ime është nëpërmjet gjyshit tim, me të cilin ajo ishte shumë e afërt, dhe kështu ajo iu bashkua VMRO-së dhe erdhi në Sofje nga Tetova.

Anna-Maria kujton edhe fjalët e fundit të Mara Bunevës: "Sepse e dua atdheun tim":

“Ajo besonte aq fort dhe ishte aq e guximshme sa të planifikonte dhe të kryente atë veprim — t’i merrte jetën vetes në emër të drejtësisë, në emër të faktit që ishte bullgare dhe që nuk pranonte që të tjerët të përndiqeshin. Mendoj se për këdo, veçanërisht për një grua, kjo është e pabesueshme! Mendoj se kam trashëguar disa nga tiparet e saj në një farë mase - jam një grua e fortë. Njeriu nuk duhet të dorëzohet, ndonjëherë sakrifikon shumë, por e tillë është jeta."

Përgatiti në shqip dhe publikoi: Vesella Mançeva

Foto: bplusfilm.com, macedonian.org, Facebook/ Annamarie Bunev, BTA, BNR - arkiv