17 tetori 2025 do të hyjë në histori si data në të cilën Ministri i Kulturës i Hungarisë paraqiti dokumentin që regjistron zyrtarisht Traditën e Kopshtarisë Bullgare në Hungari në Regjistrin e Trashëgimisë Kulturore Jomateriale të UNESCO-s.

Ky është ngjarja më e rëndësishme e këtij viti për komunitetin bullgar në Hungari në prag të Ditës së Miqësisë Bullgaro-Hungareze – 19 tetor, kur Kisha jonë Ortodokse nderon Shën Ivanin (Joanin) Mrekullibërës të Rillës.

Në vitin 2016, parlamentet e Bullgarisë dhe Hungarisë miratuan datën për të përkujtuar marrëdhëniet miqësore shekullore midis dy vendeve, gjë që është gjithashtu një rast për të organizuar një sërë ngjarjesh kulturore.

"Ekziston një lidhje bullgare në zgjedhjen e datës, sepse Béla III, mbreti hungarez, mori reliktet e Shën Ivanit të Rillës dhe i transferoi ato në bazilikën kryesore të atëhershme të hungarezëve. Peshkopi atje nuk besonte në fuqinë e mrekullueshme të shenjtorit bullgar, por legjenda thotë se më pas ai u bë memec në një mënyrë të mrekullueshme. Pas kësaj, Béla III vendosi të kthente reliktet e Shën Ivanit të Rillës dhe u kërkoi falje bullgarëve për këtë gabim. Pra, kjo është lidhja me kujtimin e Shën Ivanit të Rillës dhe Ditën e Miqësisë me Hungarinë - shpjegon Danço Musev, kryetar i Vetëqeverisjes Kombëtare Bullgare në Hungari. - Me këtë rast, në kishën "Shën Sofja" në Bullgari, u vendos një pllakë, sepse aty mbreti hungarez ktheu reliktet e shenjtorit. Ekziston një pllakë e ngjashme në Bazilikën Mesjetare në Hungari, ku ndodheshin reliktet. Kjo është gjithashtu një shenjë shumë e madhe e marrëdhënieve midis dy popujve, sepse në një bazilikë katolike historia e shenjtorit bullgar Ivan Rillski tregohet në bullgarisht dhe hungarisht. 

Madje këtë vit, me rastin e Ditës së Miqësisë, Presidenti i Hungarisë do të vizitojë Smoljanin, me ftesë të Presidentit bullgar Rumen Radev. Atje do të ketë një takim të nivelit të lartë në shtëpinë ku jetoi László Nagy (1925-1978), i njohur si poet, përkthyes, artist dhe mbi të gjitha një mik i Bullgarisë dhe Hungarisë. Do të ketë edhe një shfaqje teatrale, në të cilën do të marrë pjesë edhe Gabriella Haxhikostova, Zëvendëskryetare e Vetëqeverisjes Bullgare në Budapest dhe drejtuese e trupës teatrale. Pra, aktivitetet e bullgarëve në Hungari paraqiten në një nivel kaq të lartë edhe në Bullgari.”

Kopshtarët emigrantë hedhin themelet e komunitetit bullgar në Hungari.

Ruajtja dhe promovimi i traditave dhe arritjeve të kopshtarisë bullgare në Hungari synon të forcojë lidhjen e të rinjve nga diaspora bullgare me rrënjët e tyre dhe të ruajë identitetin e tyre kombëtar. Pak më shumë se 6 mijë njerëz sot e identifikojnë veten si bullgarë në Hungari, na tregon Danço Musev, dhe të gjithë ata janë të shpërndarë nëpër vendbanimet ku punonin kopshtarët bullgarë në fillim të shekullit të kaluar - rreth Budapestit, Pécs, Miskovac, Debrecen dhe shumë të tjera.

Lidhja e gjallë me historinë janë dokumentet e Shoqërisë së Bullgarëve në Hungari, e themeluar në vitin 1914. Në vitin 1916 u themelua bordi i kishës dhe bashkia e kishës, dhe në vitin 1918 - shkolla bullgare, e cila ekziston edhe sot e kësaj dite. Këto janë tre shtyllat kryesore mbi të cilat bazohet komuniteti bullgar në Hungari.

Vetëqeverisja Republikane Bullgare është gjithashtu një organizatë unike, e regjistruar në vitin 1995 sipas Ligjit për Pakicat në Hungari. Në vend ka 13 pakica të njohura, njëra prej të cilave është ajo bullgare dhe të drejtat e saj janë të sanksionuara në Kushtetutën hungareze.

Pati disa faza të migrimit bullgar në Hungari – vala e tretë e emigrantëve bullgarë shkoi atje pas Çlirimit të Bullgarisë nga sundimi osman (1878). "Pastaj, me idenë e një jete më të mirë, dhjetëra mijëra bullgarë u nisën, kryesisht nga rajoni i Veliko Tërnovos", thekson kryetari i Vetëqeverisjes Republikane Bullgare, vetë ai është një bullgar i gjeneratës së tretë në Hungari.

"Ata u vendosën rreth qyteteve të mëdha dhe filloi kjo kopshtari. Ajo u transmetua brez pas brezi, unë vetë u rrita në një familje kopshtarësh. Gjyshi im, babai im, ishin të gjithë kopshtarë. Deri më sot kemi serra, kultivojmë domate, megjithëse kjo nuk është më jetesa jonë. Në vitin 1910 kishte dhjetëra mijëra bullgarë në Hungari. Edhe parlamenti lokal ishte i shqetësuar për faktin se një numër kaq i madh bullgarësh punonin në Hungari dhe gjithmonë në Ditën e Shën Dhimitrit (Dimitrovden) - në "ditën e ndarjes", ata ktheheshin në Bullgari dhe kështu eksportonin atë që prodhohej në vendin e tyre. Në atë kohë, shteti hungarez filloi t'u jepte atyre tokë dhe të vendoste të paktën udhëheqësit e tyre rreth Budapestit. Së bashku me këto ndryshime, u themelua Shoqata e Bullgarëve në Hungari dhe kjo është organizata më e vjetër e pakicave, sepse pakicat e tjera këtu nuk kanë organizata të ngjashme."

• Kopshtaria bullgare u shpall trashëgimi kulturore jomateriale në Hungari

Pavarësisht dy luftërave botërore, këto shoqëri kopshtarësh nuk kanë pushuar së ekzistuari ligjërisht. Familjet bullgare të kopshtarëve kanë mbështetur qytetet e mëdha përmes kopshteve të tyre. Hungarezët në atë kohë prodhonin vetëm grurë dhe patate dhe nuk kishin njohuri se si të kultivonin perimet. "Kjo traditë - e hortikulturës bullgare u ruajt ë mënyrë aktive deri 15-20 vjet më parë dhe bullgarët prodhonin më shumë", thotë Danço Musev dhe shton se me futjen e prodhimit të tregut të lirë dhe të gjitha ndryshimet globale, tani nuk kanë mbetur më shumë se 20 familje kopshtarësh bullgarë, në të cilët edhe më të rinjtë e vazhdojnë këtë traditë:

"Përveç kopshtarisë si faktor në Hungari, lidhja e këtyre njerëzve me Bullgarinë ka qenë gjithmonë shumë e fortë dhe nëpërmjet donacioneve në vitet 1953-57 u ndërtua Qendra Kulturore Bullgare në zemër të Budapestit. Kjo është një vatër kulturore, me një veprimtari shumë aktive. Këtu ka një restorant bullgar, grupet tona muzikore bëjnë prova këtu, ne u japim me qira një pjesë të ndërtesës pakicave të tjera, si dhe për aktivitete tregtare të kompanive hungareze. Në këto kohë të vështira, ne po përpiqemi ta ruajmë të pandryshuar unitetin e këtij komuniteti të vogël bullgar. Deshëm që fëmijët tanë ta vazhdojnë këtë, të mësojnë bullgarisht, të jenë krenarë që janë bullgarë dhe të ruajnë vlerat që kemi trashëguar nga emigrantët."

Mund të mësoni më shumë për bullgarët në Hungari nga arkivi i Radio Bullgarisë:

• Një brez i katërt fëmijësh bullgarë në Hungari mbushin klasat e shkollës sonë të së dielës

• Gabriella Haxhikostova: Bullgarët në Hungari gëzojnë një respekt të madh

• Në Budapest ringjallën kujtimin e së shkuarës së emigracionit bullgar

• Trashëgimtarët e kopshtarëve bullgarë në Hungari do të ndërtojnë një shtëpi të re kulturore

• Një itinerar kulturor do të tregojë për kopshtarët bullgarë

Përgatiti në shqip dhe publikoi: Vesella Mançeva

Foto: Bashkia e Ljaskovecit, Pexels, BTA, Zdravka Masljankova, gradinarstvo.lyaskovets.ne, bgsleda.co, bolgaregyesulet.hu