Birçok insan için Eksarh Yosif’in ismi bugün ancak Sofya’nın merkezinde bir sokak ismidir. Ancak tarihin inceliklerini bilenler için Eksarh Yosif, Berlin Antlaşmasından sonra birleştirici görevini üstlenen bir ruhani lideridir.

Bugün bu Eksarh Yosif’i anmak için iki başlıca neden var: doğumunun 175.yıldönümü ve 100. ölüm yıldönümüdür. Bu nedenle doçent Hristo Temelski’nin “Cüppeli diplomat” başlıklı kitabı yayınlandı. Kitaptaki araştırmalar 1868 yılında, gerçek ismi Lazar Yovçev adında yazdığı günlüğün Paris’te ilk sayfaları ile başlıyor ve 1915 yılında ölümüyle sona eriyor. Doçent Temelski “Günlükte Bulgar eksarhlığı konusunda birçok ilginç veriler ve eksarhlığın Türk hükümeti ile olan ilişkiler konusunda bilgiler iöeriyor” diyor ve devam ediyor: “Günlük, eksarhın içindeki “ben” açısından hayatını ön plana getiriyor. Neler düşünüyor, nasıl hareket ediyor, durumu nasıl değerlendiriyor. Günlük önce 918 sayfalık bir kitap olarak yayınlandı, daha sonra ise onun döneminde yaşayıp onu tanımış kişilerin gözünden hatıralara ayrı bir kitapta topladım. Bunlar diplomatlar, siyasetçiler, din adamlarıdır. Bunun dışında “Cüppeli diplomat” bir belgesel kitabı hazırladım.”

Kitapta zengin resim arşivi yer alırken günlükten de alıntılar var. Aynı zamanda o dönemin 1915 basınından haberler de geniş yer alıyor.

Doçent Temelski şunları belirtiyor:“Neden diplomat cüppe taşıyor? Mesela birçok okurumuz soruyor: “Nasıl olur da bir din adamı diplomat olabilir “ diye. Kurtuluştan sonra Eksarh Yosif, Osmanlının başkenti İstanbul’da kalıyor. Bunu siyasi açıdan uygun buluyor, çünkü bu dönemde Bulgaristan parçalanmış halde ve Makedonya ile Batı Trakya Osmanlı imparatorluğu sınırlarında kalıyor. O dönemde 1878 yılından sonra Osmanlı başkentinde diplomat olarak görevini sürdürüyor. İşte bundan dolayı da “Boğaziçi diplomatı” olarak biliniyor.”

Simeon Radev “Modern Bulgarşistan’ın kurucuları” başlıklı kitabında ölümünden sonra naşının Sofya “Aziz Nedelya “ kilisesine defnedildikten sonra bile gölgesinin hala Boğaziçi üzerine çöktüğünü yazıyor.

Eksarh Yosif, tüm Makedonya piskoposluklarında okul açmış ve yardım etmiştir. Onun yardımıyla birçok yetenekli genç yurtdışında eğitim görmüş. Çlümüğne kısa bir zaman kala onun sayesinde ve desteğiyle Bulgar Eksarhlığında 1373 okul, 13 lise, 87 orta okul varmış. Bu okullarda 78 854 öğrenci eğitim görürken 2 266 öğretmen ders veriyoırmuş. Yine Eksarh Yosif’in desteği ile bağış için üç vakıf açılmış. Buraya toplanan kaynaklar yurtdışında eğitim gören öğrencilere burs verilmiş, dini ve öz hassasiyeti korumak için destek olmuş ve ayrıca yoksul öğrencilere kitap satın alınmıştır.

Çeviri: Şevkiye Çakır