2 Ağustos’ta İlinden – Preobrajenie Ayaklanmasının patlak vermesinin üzerinden 119 yıl geçiyor. 

İç Makedon- Edirne Devrim Örgütü (VMORO) kuruluşunun 10. yılında, 1903’te Osmanlı İmparatorluğu’na karşı ayaklanma düzenlenmesi zamanının gelmiş olduğunu kararlaştırıyor.

İlk önce Bitola devrim ilinde ayaklanma yığınsal bir biçimde patlıyor. Bunu şimdi Kuzey Makedonya sınırları içinde bulunan Lerina, Kostur, Ohri ve Kiçevo yerleşim yerleri izliyorlar. Kruşevo’da ilan edilen cumhuriyete yerli Ulah ve Rumlar katılmaya da davet ediliyor. Ayaklanma Strumitsa ve Üsküp bölgelerine de yayılıyor.18 Ağustos- Preobrajenie bayramında Edirne ilindeki Bulgarların ayaklanması başlıyor. 27 Eylül’de kutlanan Krıstovden bayramında Seres ili de dahil ediliyor.

Ayaklanma karargahı, 17 Eylül 1903’te Osmanlı'ya savaş ilan etmesi talebinde bulunuyor. Büyük devletlerin baskısı altında, savaşa hazır olmayan Bulgaristan, ayaklanan Bulgar nüfusuna karşı işlenen zulme karşı sadece diplomatik protesto ifade ediyor. 

2 ay içinde Makedonya ve Trakya’da 26 binden fazla ayaklanmacı 350 bin kişilik Osmanlı ordusuna karşı 289 çatışma yürütüyor.  30 binden fazla insan Bulgaristan’a kaçmak zorunda kalıyor.

Ayaklanmaya şahsen katılan Hristo Stilyanov ‘Makedonya’nın Kurtuluş Mücadelesi’ başlıklı kitabında şunları yazıyor: ‘Bitola ve Edirne’de ayaklanma yığınsal biçimde yürütülüyordu. Ayağa kalkan bütün halk kaderini bu mücadeleye bağladı. Balkanlar’da hiçbir başka ayaklanmada bu kadar büyük yıkım baş göstermedi ve masum kurbanlar verilmedi. Bunun için İlinden destanı Makedonya’daki savaş geriliminin zirvesi olduktan başka Bulgarların özgürlük hevesi ve ruhunun bir günah keçisine dönüştü.“

Bu tarihsel olayların yıldönümü vesilesiyle yurdumuzun birçok yerinde anma törenleri düzenleniyor.

Bundan 5 yıl önce Bulgaristan ve Kuzey Makedonya 1903 yiğitlerinin anısı önünde ilk defa beraber saygı duruşunda bulundular. Bu, iki ülkenin aralarında tarihsel önemi olan Dostluk ve İyikomşuluk Anlaşması’nı imzalamasından bir gün sonra oldu. İki ülke başbakanları yönetimindeki heyetler Üsküp’ün ‘Aziz Spas’ kilisesinde Gotse Deşçev’in lahidine birikte çelenkler koydular. 

2 Ağustos günü Kuzey Makedonya’da ‘İkinci İlinden’ adıyla bilinen bir etkinlikle ilgilidir. Büyük önemi olan ikinci bir İlinden-Preobrajenie ayaklanması olarak 2 Ağustos 1944’te ‘Sv. Prohor Pçinski’ Manastırında düzenlenen ‘Makedonya’nın kurtuluşu için antifaşist toplantı’ düzenlendi. O toplantıda Vardar Makedonyası’nınTito’nun Yugoslavyası’na katılacağı ve Makedon dilinin yaratılacağı bildirildi. 

Bulgaristan’ın 1903 yılı İlinden-Preobrajenie ayaklanmasını anmaya devam etmesinden bugün Üsküp’teki hoşnutsuzluk sesleri henüz dinmiş değil. ‘İkinci İlinden’in gerçeğini inkar etmeyen ülkemiz çağdaş Makedon ulusunun 2 Ağustos 1944 tarihinde ilan edilmiş olduğu fikrini savunuyor. Bu tarih komşularımız tarafından da idrak ediliyor. 1903 ayaklanmasının kahraman ve kurbanları ortak ise neden Bulgar ve Makedonlar bunları bugün beraber anmasınlar? 

Foto: BGNES, İvo İvanov, Devlet Arşivleri

Çeviri: Neli Dimitrova