Kültür Bakanı Nayden Torodov, Vasil Levski’nin ölümünün 150. yılını anma Ulusal Programı'nın tanıtımında “Tarihimizde kaç kişiye “Havari” diyebiliriz?  Bulgaristan, günümüzde çatışmaların pençesinde parçalanan bir ülke. Bulgaristan halkı birçok konuda ayrım içinde. Bügün, herzamankinden fazla birliğe ihtiyacımız var ve Özgürlük Havarisi’nin anısı kadar daha güzel bir şey yok” dedi.

Ancak Özgürlük Havarisi, daha ziyade bir muamma, enigma olarak algılanmaya devam ediyor.

Her bir Bulgar vatandaşı, daha en küçük yaştan beri Levski’nin 36 yıllık ömrü ile ilgili gerçeklerle tanışıyor olsa da, hala tarih arenasında tartışmalara yol açan detaylar mevcut.

• 19 Şubat’ta Özgürlük Havarisi Vasil Levski’yi anıyoruz

Tarihçilere göre, tartışma konularından biri asılmasından önce Levski’ye karşı dava olup olmadığı.

Tarihçi Yanko Goçev, “Ubiystvoto na Vasil Levski – vinovnitsite” (Vasil Levski’nin öldürülmesi – suçlular) başlıklı kitabında, böyle bir davanın olmadığını söylüyor. Çünkü Sofya’daki Özel Soruşturma Komisyonu mahkeme değil. Bu araştırma, Levski’nin kişiliği, onun etkisi ve Bulgaristan’ın özgürlüğü adına yaptıkları ile ilgili bazı çelişkili ifadelerin de çürütülmesine yardımcı oluyor.

Yanko Goçev, şöyle konuştu:

“Bir duruşma dava yok, çünkü Sofya’da Aralık 1872’den Ocak1873’e kadar çalışma yürüten olağanüstü hükümet komisyonunun üyeleri hukukçu değil. Buradaki tek istisna İvanço Hadjipençoviç. Levki’nin çıkarıldığı makam da mahkeme değil, çünkü komitecilerin faaliyetlerine bakacak yasa yoktu. Osmanlı hükümeti tarafından tayin edilen komisyonun başında Gürci olan general Ali Said Paşa yer alıyor. Ali Said Paşa, sadece bir anket düzenliyor ve bu ankete de soruşturma demek çok zor. Daha ziyade idari bir işlem sözkonusu...”

Gerçek bir mahkeme sürecinin olmaması, Osmanlı imparatorluğunda Avrupa modeline göre bir hukuk sisteminin olmaması gerçeği ile açıklanabilir.

Osmanlı’da hukuk sistemindeki reformlar, 1853-1856 yıllarında meydana gelen Kırım Savaşı’ndan sonra başlıyor. Fakat bu süreç, çok yavaş ve zor ilerliyor, günümüzde tanıdığımız bir mahkeme sürecinden ise 19. yüzyılın 70’li yıllarında bahsetmek mümkün değil.

Yanko Goçev, sözlerini şöyle sürdürdü:

“Bu nedenle, birçok tarihçi tarafından Levski’ye karşı bir mahkeme olması tezinin savunuluyor olmasına rağmen, bunun doğru olmadığını düşünüyorum. Onlar, çağdaş terimlerle konuşmaya çalışıyor ve bunları 19. yüzyıla taşıyorlar, bu ise bir tarihçi için kabul edilemez.”

yazar, tarihsel hukuksal araştırmasında, birçok erişilebilir tarihi kaynağa atıfta bulunuyor. Bunlar arasında Ulusal Kütüphane’nin arşivi, Devlet Merkez Tarih Arşivi ve Bulgarca ve Rusça yayınlanan birçok yabancı devlet arşiv belgeleri yer almakta.

• Vasil Levski’nin kişiliği şaşırtmaya devam ediyor

Yazar, ayrıca Levski’nin kurtarılması için Bulgaristan halkının hiçbir şey yapmamış olması yönündeki spekülasyonları da yalanlıyor. Gerçek şu ki, Levski’yi kurtarma yönünde sekiz deneme yapıldı.

Yanko Goçev şunları kaydetti:

“Belki de en çok bilinen deneme Atanas Uzunov’un denemesi. Uzunov, bir çete oluşturuyor, bu çete Levski’nin İstanbul’a götürülmesi durumunda saldırıya geçerek Levski’yi kurtaracaktı. Levski’nin sadece iki zaptiye tarafından korunduğu ve Bulgarların onu kurtarmak için hiçbirşey yapmadıkları tezi de yalan.”

Yanko Goçev’e göre, “1872’nin sonları ve 1873’ün başlarında da Levski’yi kurtarma denemesi yapıldı. Ozaman Tırnovo Devrim Komitesi temsilcileri Sırbistan’a varıyor. Amaç, orada bulunan Panayot Hitov ve Lüben Karavelov’un devrimcilerinin irtibatları kullanılarak, hükümetin de yardımı ile Levski’nin serbest bırakılmasını sağlamak. “

Ancak bunlar gerçekleşmiyor, çünkü Sırbistan’ın başka planları var ve bu planlara Bulgaristan halkının özgürlüğü ve etnik sınırlar içinde Bulgar halkının birleşmesi yer almıyor. Levksi’yi kurtarma imkanına İstanbul’daki Rusya’nın Yüksek Diplomatik Temsilcisi Nikolay İgnatiev de sahip.

Ancak Arabakonak soygununun hemen ardından İgnatiev başka “reçete” sunuyor. Günümüze kadar korunan bu belgede İgnatiev sadece Rus ajanları arasında yer alan devrimcilerin kurtarılmasını öngörüyor, onlar arasında Levski yok.

Şimdiye kadar Bulgaristan tarih biliminde Levski’nin Rus imparatorluğu politikası ve onu yanlarına çekme denemeleri ile ilgili çatışmalar etrafında beyaz boşluklar olmaya devam ediyor.

Tarihçi Yanko Goçev’e göre, bu çatışma ve Levski’nin kesin bir dille itiraz ettiğine dair bilgiler var, sadece araştırılmaları gerekiyor.

• Vasil Levski ve ardından bize bıraktığı miras

• Veliko Tırnovo Cezaevi Müzesi, yüzlerce Bulgar devrimcinin anısını koruyor

Proje, Vasil Levski’in ölümünün 150. yılını Anma Ulusal Programı kapsamında Kültür Bakanlığı' nın maddi katkılarıyla hayata geçirildi! 

Foto: museum-pz.com, arşiv

Çeviri: Özlem Tefikova