2 Haziran, Bulgaristan’ın milli kurtuluş ve bağımsızlık mücadelesinin etkin savunucusu şair ve yayımcı Hristo Botev’i anma günüdür. Saat tam 12:00’da çalan siren sesi ile devrimcinin ve özgürlük uğruna hayatını kaybedenlerin önünde saygı ile eğiliyoruz. Hristo Botev’in kendi el yazısıyla yazdığı ve günümüze kadar ulaşan son belgelerden biri de kişisel not defteridir.

Defter nasıl ortaya çıktı, içinde ne gibi bilgiler var ve nesiller boyunca nasıl korundu?

• Sönmeyen özgürlük azmi Hristo Botev’in en önemli vasiyetidir

Hristo Botev’in yazılı basında yer alan coşkulu ifadeleri, 1875’te Eflak’taki göçmen Bulgarların, Bosna- Hersek’teki Sırpları örnek alarak ayaklanmaya acele ettiklerini gösterdi. “Gençler” olarak adlandırılan devrim yanlıları, ayaklanma anının kaçırılmaması için Bulgaristan’ın kurtuluşu konusunun Avrupa diplomasisinin gündemine taşınmasını istiyordu. Bu ancak cesurca bir silahlı ayaklanma ile gerçekleşebilirdi. Doğu sorununun yeniden boy atması ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki hakimiyetinde değişiklik bekleniyordu.

12 Ağustos 1875'te Bükreş'te olağanüstü halk komitesi toplantısı yapıldı. Orada Bulgaristan’da genel bir ayaklanma planı kabul edildi. Bulgar topraklarında hazırlık için zaman çok kısaydı ve bundan dolayı Sırbistan, Romanya ve Güney Rusya'dan büyük göçmen çetelerinin gelmesi öngörülüyordu. Hristo Botev, Bulgar Devrimci Merkez Komitesi(BRCC)'nin elçisi olarak, Rus İmparatorluğu'ndaki Bulgarlar arasında ve Slav komitelerinden insan, para ve silah toplamak için Odessa'ya gitti. O dönemde devrimci şair, masraflarını ve tanıştığı 200'ün üzerindeki gönüllünün isimlerini yazmaya başladığı bir not defteri satın aldı.

Sofya Üniversitesi’nden tarihçi Plamen Mitev şunları belirtti: "Hristo Botev’in Bulgar Devrimci Merkez Komitesi adına, Bulgar göçmenlerinin yoğun olarak yaşadığı birçok  yerleşim yerlerinden geçerek Odessa'ya gittiğini kesin olarak biliyoruz. Hristo Botev'in not defterinde adı geçen ilk isimler o zamanki Rusya torparklarında yaşayan eylemcilere aittir. Bunların hepsi, daha sonra ya Eylül 1875'te planlanan ancak gerçekleşmeyen ayaklanmanın hazırlıklarında ya da Giurgiu'daki*  havariler arasında, ya da Botev’in çetnikleri arasında göreceğimiz kişilerdir."

Bulgaristan topraklarında Mayıs ve Nisan ayında ayaklanma erken ilan edilince, Botev’in Mart ve Nisan aylarında oluşturmaya başladığı 200 kişilik çetesi 17 Mayıs’ta Kozloduy’a geçip isyana katıldı.”

Hristo Botev'in not defterinin birçok sayfasında, 1875 yazından 1876 baharına kadar bu tür göçmen çetelerinin oluşturulmasına yönelik çeşitli planlarda yer alan onlarca kişinin adınıngeçmesi şaşırtıcı değildir. Ancak büyük bir çoğunluğu Botev’inçetesine doğrudan katılan isimlerden oluşuyor”.

Hristo Botev'in not defterinde “Vasil Levski'nin Asılması” şiirinden bir dörtlüğün karalaması da günümüze ulaşmıştır. Şair, yazılı metnin bir kısmının üzerini çizmiş, bu da kafiyelerin gelişigüzel olamdığını ve kelimelerin uzun süre düzenlendiği anlamına geliyor.

Prof. Plamen Mitev günümüze de atıfta bulunarak “Levski, düşünmeyi gerektiriyor” diye ekledi.

“Radetski” gemisinin son durağında, çetenin Kozloduy'da inmesinden önce Hristo Botev not defterini, Bulgar devrimci davasının önemli isimlerinden tüccar Dimitar Gorov'a verdi. Bu şekilde, Osmanlı askerinin eline geçmemesi için defterin muhafaza edilmesi amaçlandı. Sayfalarda, komite ağına zarar getirebilecek çok sayıda isim ve adres vardı. Vasil Levski'nin ölümünden sonra isyancıların edindiği deneyim, onları çok dikkatli ve komplocu olmaya yöneltti. Botev bunun kişisel bir örneğini verdi.

"Bunun sadece gelecek nesil tarihçiler ya da dava arkadaşları için bir arşivi koruma eylemi olmadığını, Dimitar Gorov'a Eflak'taki dava arkadaşlarına yazdığı iki mektubun yanı sıra Botev'in eşine (Veneta) ve o sırada yeni doğmuş bir bebek olan kızı İvanka'ya yazdığı son mektubu da vermesinden anlayabiliriz…Dimitar Gorov, eşiyle birlikte Bechet'teki limanda karaya indi ve bu sayede bugün Botev'in eliyle yazılmış bu son belgelere sahibiz".

………

*Eylül 1875'te acele ile organize edilen Stara Zagora Ayaklanmasının başarısızlıkla sonuçlanması ardından, Aralık ayında genç devrimciler Giurgiu'da bir araya gelerek Bulgaristan'da yeni bir ayaklanma hazırlığının başlamasına karar verdiler. Sözde “havariler” komiteyi feshederek Bulgarların Nisan Ayaklanması adıyla tarihe geçen yeni ayaklanmasını hazırlamak üzere Bulgaristan'ın iç bölgelerine gittiler. Hristo Botev tarafından organize edilen çete Nisan Ayaklanmasına katıldı. Avusturya’ya ait “Radetski” gemisinin ele geçirilmesi ve Tuna'nın Bulgar kıyısına demirlenmesi, Avrupa'da Bulgar davasına dikkat çekilmesine yardımcı oldu.

Çeviri: Ergül Bayraktar

Foto: BGNES, nationallibrary.bg, bulgarianhistory.org, arşiv