Η υφηγήτρια διδάκτωρ Βίχρα Μπάεβα από το Ινστιτούτο Εθνολογίας και Λαογραφίας με Μουσείο στη Βουλγάρικη Ακαδημία Επιστημών, μας εξηγεί τον συμβολισμό του σταυρού και την σημασία μιας από τις μεγαλύτερες χριστιανικές γιορτές. Το επίσημο όνομα της γιορτής είναι Παγκόσμια Ύψωση του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού, ενώ οι Βούλγαροι την ονομάζουν Κραστόβντεν (ημέρα του Σταυρού). Γιορτάζεται στις 14 Σεπτεμβρίου.

Ο σταυρός που ονομάζεται και σύμβολο των συμβόλων παίζει σημαντικό ρόλο σε πολλούς πολιτισμούς. Συνήθως συνδέεται με τον ήλιο και τη φωτιά, και συχνά απεικονίζεται σαν το Παγκόσμιο Δέντρο. Με την εμφάνιση του Χριστιανισμού, ο σταυρός αποκτά οικουμενική σημασία, λόγω της θυσίας του Ιησού, που νικά τον θάνατο και την αμαρτία.

Στη βουλγάρικη παράδοση τον συναντάμε συχνά σαν μοτίβο σε κεντήματα, στην αρχιτεκτονική και στην διακόσμηση των ναών και συμμετέχει επίσης στις τελετουργίες. Όταν βαφτίζουν ένα παιδί, συνήθως ο νονός του τού χαρίζει σταυρουδάκι,  ενώ κατά την τουρκοκρατία συνήθιζαν να κάνουν τατουάζ σταυρού στο μέτωπο των κοριτσιών για να μην τα απαγάγουν οι μουσουλμάνοι.

Για τους χριστιανούς είναι πολύ σημαντικό να κάνουν το σταυρό τους που θεωρείται το πιο σύντομο, ακόμα και σιωπηλό, σύμβολο της πίστης. Συνήθως οι άνθρωποι κάνουν το σταυρό τους πριν μπουν στην εκκλησία, πριν κάτσουν στο τραπέζι, πριν να ξεκινήσουν για ταξίδι ή πριν αρχίσουν να δουλεύουν. Ο σταυρός θεωρείται πως διώχνει τα δαιμόνια, βρικόλακες, καλικάντζαρους και κάθε κακοτυχία. Οι άνθρωποι κρεμούν στο λαιμό τους σταυρουδάκια για να τους προστατεύουν από μαγγανείες, ματιάσματα και από πόνους στη μέση.

Στο ορθόδοξο ημερολόγιο υπάρχουν 4 γιορτές αφιερωμένες στον σταυρό, με πιο σημαντική αυτή του Σεπτεμβρίου γιατί συνδέεται με τον ερχομό του φθινοπώρου. Θεωρείται πως τότε η μέρα και η νύχτα σταυρώνονται και μετά την ισημερία ο ήλιος ξεκινά προς το χειμώνα. Στις 14 Σεπτεμβρίου ξεκινά ο τρύγος και μαζεύουν τα καρύδια, αρχίζει ο φθινοπωρινός θέρος και η σπορά. Αυτήν τη μέρα τηρείται αυστηρή νηστεία και οι άνθρωποι δεν μιλούν πολύ.

Την ημέρα του Σταυρού οι ιερείς γυρίζουν τα σπίτια και τα χαρμάνια, κάνουν αγιασμούς και θυμιατίζουν ενώ στο τελετουργικό τραπέζι, κεντρικό ρόλο παίζουν η πρασόπιτα, το σταφύλι, η ψημένη κολοκύθα και το σταυρόψωμο. Ονομαστική γιορτή έχουν ο Κράστιο, η Κραστίνα και ο Στάβρι.

Με την γιορτή Κραστόβντεν συνδέεται και ένα από τα πιο δημοφιλή τουριστικά αξιοθέατα στη χώρα μας – η Κραστόβα Γκορά (το δάσος του Σταυρού) στην Κεντρική Ροδόπη. Θεωρείται πως σ’ αυτό το σημείο το βουνό έχει το σχήμα σταυρού και ένας θρύλος λέει πως κάπου εδώ υπάρχει κρυμμένο κομματάκι του Τίμιου Σταυρού.

Κάποτε σ’ αυτή τη θέση υπήρχε μοναστήρι που καταστράφηκε από τους Οθωμανούς. Το 1930 σ’ αυτό το σημείο εγκαθίσταται ο μοναχός Γιορντάντσο, ένας αγαθός άνθρωπος, ξακουστός για τις προφητικές του ικανότητες και τα οράματά του. Εκείνος διηγείται πως μέρος του Τίμιου Σταυρού φτάνει στα χέρια του σουλτάνου και τον βοηθά να νικά τους εχθρούς του. Έμαθε ο αυτοκράτορας της Ρωσίας για το κειμήλιο και έβαλε να το κλέψουν, αλλά η μητέρα του σουλτάνου ήταν χριστιανή και τον έβαλε να κυνηγήσει τους κλέφτες που κρύφτηκαν στο μοναστήρι. Οι Τούρκοι σκότωσαν τους μοναχούς και κατέστρεψαν τη μονή αλλά το κομμάτι του Τίμιου Σταυρού δεν βρέθηκε ποτέ και οι πιστοί περιμένουν την στιγμή που θα φανερωθεί.

Ο θρύλος προσελκύει πολλούς προσκυνητές. Ακόμα και τον καιρό του κομμουνισμού οι άνθρωποι έρχονταν κρυφά και περνούσαν τη νύχτα στα ερείπια. Τα πλήθη είναι μεγάλα ειδικά την ημέρα του Σταυρού και οι άνθρωποι διηγούνται πως εισακούσθηκαν οι προσευχές τους, πως γιατρεύτηκαν και εμπειρίες με όνειρα και θαύματα.

Κάποτε την ημέρα του Σταυρού γίνονταν συνήθως οι αρραβώνες και οι γάμοι, στα χωριά άρχιζαν να διασκεδάζουν, και το κρασί έρρεε άφθονο.

Μετάφραση: Αγάπη Ασπρίδου