Στις 14 Σεπτεμβρίου η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά την Ύψωση του Τίμιου και Ζωοποιού Σταυρού /Κραστόβντεν/. Είναι μία από τις 12 μεγάλες εορτές, που τιμούν γεγονότα του λεγομένου «ευαγγελικού κύκλου». Είναι αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό του Κυρίου, που αποκαλείται επίσης Ζωοποιός Σταυρός, στον οποίο σταυρώθηκε ο Ιησούς Χριστός. Ο Σταυρός, που μετά τον θάνατο και την Ανάσταση του Σωτήρος, από σύμβολο του αίσχους, που ήταν νωρίτερα, τιμάται ως ενσάρκωση της νίκης του Χριστού επί των βασάνων, της αμαρτίας και του φόβου. Στην Ορθοδοξία προσκύνημα στον Τίμιο Σταυρό γίνεται 4 φορές το έτος – την τρίτη Κυριακή της Μεγάλης Σαρακοστής, τη Μεγάλη Παρασκευή, την 1^η Αυγούστου και στις 14 Σεπτεμβρίου.

Η εορτή καθιερώθηκε σε σχέση με μερικά εμβληματικά γεγονότα στην εκκλησιαστική ιστορία – την εμφάνιση του Τίμιου Σταυρού ενώπιον του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Μεγάλου, την εύρεση του Σταυρού στον Γολγοθά και την επιστροφή του αργότερα από περσική αιχμαλωσία.

Σύμφωνα με τον θρύλο, η Ελένη, η μητέρα του Κωνσταντίνου, πήγε στην Παλαιστίνη και με παραγγελία του γιου της φρόντισε να χτιστούν εκκλησίες στους τόπους που συνδέονται με τα ευαγγελικά γεγονότα. Μετά από διαρκείς έρευνες, βρέθηκαν και οι τρεις σταυροί, στους οποίους κάποτε σταυρώθηκαν ο Χριστός και οι δύο ληστές. Για να βρουν ποιος είναι ο Σταυρός του Χριστού, με σύσταση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, ακούμπησαν τους τρεις σταυρούς, ο ένας μετά τον άλλο, με μια άρρωστη γυναίκα. Αφού ακούμπησαν τον Σταυρό του Χριστού, η γυναίκα θεραπεύθηκε. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος στάθηκε στο ειδικά υψωμένο μέρος και ύψωσε τον Σταυρό, για να τον δουν οι άνθρωποι, που είχαν συγκεντρωθεί. Μετά τον κίνησε σε όλες τις κατευθύνσεις. Από εκεί και το όνομα της εορτής.

Η προετοιμασία για την εορτή αρχίζει στις 13 Σεπτεμβρίου, όταν πολλοί πιστοί φεύγουν για την τοποθεσία Κραστόβα γκορά /Δάσος του Σταυρού/ στη Ροδόπη. Πιστεύεται ότι εκεί επίσης θάφθηκε κομμάτι του Τίμιου Σταυρού, γι’ αυτό ο τόπος προσελκύει ανθρώπους όλων των ηλικιών, που πηγαίνουν να προσευχηθούν για υγεία ή ίαση βαριών ή ανίατων ασθενειών. 

Οι εκκλησιαστικές λειτουργίες για την Ύψωση του Τίμιου Σταυρού αρχίζουν το βράδυ της 13^ης και συνεχίζουν νωρίς το πρωί της 14^ης Σεπτεμβρίου και συμπεριλαμβάνουν μερικούς υποχρεωτικούς ψαλμούς. Την ίδια την ημέρα, κατά παράδοση, οι ιερείς τελούν αγιασμό στα σπίτια των πιστών.

Στο βουλγαρικό φολκλόρ υπάρχει η δοξασία, ότι στην εορτή της Υψώσεως του Τίμιου Σταυρού η ημέρα και η νύχτα εξισώνονται, μετά η ημέρα αρχίζει να μειώνεται. Σε κάποιες περιοχές αποκαλούν την ημέρα «Γκροζντομπέρνικ», γιατί τότε αρχίζει επίσημα ο τρύγος.

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα