Το έτος είναι 1961. Μόλις έναν μήνα μετά την πτήση του στο Διάστημα ο Γιούρι Γκαγκάριν έφτασε στη Βουλγαρία, όπου επισκέφθηκε διάφορες πόλεις. Σε δύο εξ’ αυτών – το Παναγκιούριστε και το Πλόβντιβ, ο αστροναύτης έλαβε εντυπωσιακά για την εποχή, παραμυθένια όμορφα δώρα – χειροποίητα χαλιά με την απεικόνισή του.

• 1961: Η Γη από τα παράθυρα του διαστημοπλοίου

Κατά τη δεκαετία του ’60 του 20ού αιώνα στο Παναγκιούριστε λειτουργούσαν δύο εργοστάσια. Το ένα εξ αυτών, ο τότε Παραγωγικός Συνεταιρισμός «Περσικό χαλί» κατασκεύασε για τον ειδικό προσκεκλημένο χαλί διαστάσεων 2 х 3 μέτρων.

«Ο διευθυντής μας συγκέντρωσε και είπε «Ας κατασκευάσουμε χαλί για τον Γιούρι Γκαγκάριν» - θυμάται η Βασίλκα Πετκόβα-Μπαΐροβα, τότε μέλος του διοικητικού συμβουλίου του συνεταιρισμού. – «Είχαμε μαλλί, είχαμε μοντέλα, είχαμε εργάτριες και συμφωνήσαμε να το κάνουμε. Έρχονταν από όλη τη Βουλγαρία να δουν πώς κατασκευάζουμε το χαλί, τι αποτελεί. Πολύ ωραίο έγινε.»

Το χρωματιστό χάρτινο σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο στη συνέχεια υφαίνεται, επεξεργάζεται η σχεδιάστρια Λούσκα Νεμιγκέντσεβα Έχει διασωθεί μόνο μία ασπρόμαυρη φωτογραφία του έτοιμου χαλιού. Στο κέντρο είναι ο Γιούρι Γκαγκάριν σε στρατιωτική στολή, με υψωμένο για χαιρέτισμα χέρι, και στην αγκαλιά του – μπουκέτο βουλγαρικών τριαντάφυλλων. Από την μία πλευρά του στέκεται κορίτσι με στολή πιονέρου και από την άλλη – χαμογελαστή γυναίκα με βουλγαρική παραδοσιακή φορεσιά.

Το χαλί ολοκληρώθηκε για έναν μήνα περίπου, και στην κατασκευή του συμμετείχαν οι καλύτερες εργάτριες στο εργοστάσιο. Ανάμεσά τους είναι και η Πάτσα Στογιάνοβα-Γιάκιμοβα.

«Η γιαγιά μου τότε ήταν 38 χρονών – λέει η εγγονή Ντιάνα Γκεοργκίεβα. – Τουλάχιστον 15 γυναίκες κατασκεύασαν αυτό το χαλί. Επειδή όλα ήταν χειροποίητα, πολύ κουραστικά για τα μάτια και τα χέρια, δούλευαν με βάρδιες από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το βράδυ.»

Για την κατασκευή του χαλιού όλες οι εργάτριες έλαβαν αριστείο από τον ίδιο τον ιδιοκτήτη του συνεταιρισμού «Περσικό χαλί».

«Για το ότι ολοκληρώθηκε στην ορισμένη προθεσμία, βραβεύθηκαν με ρολόι χεριού. Η γιαγιά μου θυμήθηκε ότι αυτό ήταν το μεγαλύτερο δώρο, που είχε λάβει στη ζωή της», λέει η Ντιάνα Γκεοργκίεβα.

Η περαιτέρω μοίρα του χαλιού παραμένει άγνωστη. 

Αποδείχθηκε όμως ότι οι μαστόρισσες του Παναγκιούριστε κατασκεύασαν άλλο ένα χαλί με την απεικόνιση του αστροναύτη. Πιθανόν αυτό έγινε στις συντεχνίες σε κάποιο από τα χωριά της περιοχής του Παναγκιούριστε. Στο χαλί ο Γιούρι Γκαγκάριν απεικονίζεται με σκάφανδρο και το ίδιο το χαλί στάλθηκε στην Ουάσινγκτον. Το πώς ακριβώς φαινόταν παραμένει αίνιγμα, γιατί το 1992-1993 τα αρχεία του εργοστασίου καταστράφηκαν.

Χάθηκαν και τα ίχνη ενός τρίτου χαλιού, αυτή τη φορά κατασκευασμένου από τις μαστόρισσες του Πλόβντιβ. Μαθαίνοντας ότι ο Γιούρι Γκαγκάριν θα επισκεφθεί την πόλη, η διεύθυνση του Παραγωγικού Συνεταιρισμού «Περσικό χαλί» - Πλόβντιβ αποφάσισε να κατασκευάσει για την εορταστική ημέρα μικρό περσικό χαλί με την απεικόνιση του Γκαγκάριν. Στην κατασκευή του συμμετείχαν οι καλύτερες υφάντριες, που δούλευαν με 3-4 βάρδιες από 4 ώρες καθεμία, χωρίς διακοπή. Τις παλιές μαστόρισσες, που δεν είναι ήδη ζωντανές, βοηθούσε η επιδέξια 19χρονη τότε Ιβάνκα Κότσεβα.

«Η μητέρα μου δε θυμάται ακριβώς πόσον καιρό πήρε η κατασκευή του χαλιού, αλλά έπρεπε να αντιδράσουν πολύ γρήγορα. Γι’ αυτό στην κατασκευή του συμμετείχαν οι πιο επιδέξιες εργάτριες, που έπρεπε να το κάνουν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, γιατί η κατασκευή του ήταν δύσκολη.» - διηγείται ο Πλάμεν Κότσεφ, ο γιος της Ιβάνκα.

Έτσι, το όμορφο χαλί ήταν έτοιμο μόνο για 24 ώρες περίπου. Το σχέδιό του επεξεργάστηκε ο γενικός ζωγράφος του εργοστασίου Ιβάν Κολάροφ, ο οποίος εργαζόταν με φωτογραφία του αστροναύτη.

«Το χαλί ήταν διαστάσεων 80 x 80 εκατοστών, από το πιο λεπτό μαλλί. Ο Γκαγκάριν απεικονίστηκε σε φόντο, χωρίς διακοσμητικά στοιχεία γύρω από τη μορφή του, με τη συνηθισμένη στρατιωτική στολή, με το πηλήκιό του, και όχι με το κοστούμι αστροναύτη – μας μεταδίδει τα λόγια της μητέρας του ο Πλάμεν Κότσεφ. – Λένε ότι ο Γιούρι Γκαγκάριν εντυπωσιάστηκε πιο δυνατά από το δώρο αυτό.»

Από εκείνη τη στιγμή κάθε περαιτέρω πληροφορίες για το χαλί παραμένουν στη σφαίρα των υποθέσεων. Δεν έχει διασωθεί και φωτογραφία του έργου τέχνης από το Πλόβντιβ.

Φωτογραφίες: Facebook/RetroPanagyurishte, Ντιάνα Γκεοργκίεβα, Πλάμεν Κότσεφ

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα