Η δικαστική μεταρρύθμιση ήταν βασική προτεραιότητα των συγκυβερνόντων από το Μεταρρυθμιστικό Μπλοκ στη δεύτερη κυβέρνηση του πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ. Να μην ξεχνάμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ακόμα εφαρμόζει τον Μηχανισμό ελέγχου και παρακολούθησης της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας στον τομέα της δικαιοσύνης και της δημόσιας τάξης. Τον Ιανουάριο φέτος, με μεγάλη κοινοβουλευτική πλειοψηφία εγκρίθηκε εκσυγχρονισμένη στρατηγική για τη δικαστική μεταρρύθμιση. Η αρχή της έπρεπε να τεθεί με αλλαγές του Συντάγματος.
Το καλοκαίρι όμως οι προτεινόμενες συνταγματικές τροποποιήσεις δεν έλαβαν την απαραίτητη υποστήριξη και έτσι πραγματοποιήθηκε ο έτσι ονομαζόμενος "ιστορικός συμβιβασμός". Τα κοινά σημεία ήταν τρία: ο διαχωρισμός του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου (ΑΔΣ) σε δύο σώματα - των εισαγγελέων και ανακριτών και των δικαστών, άμεση εκλογή των μελών του δικαστικού σώματος του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου (ΑΔΣ) και ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Επιθεώρησης του ΑΔΣ.
Τον Σεπτέμβριο, με τη σοβαρή υποστήριξη 184 βουλευτών, οι τροποποιήσεις του Συντάγματος εγκρίθηκαν κατά την κατ' αρχήν ανάγνωση στο κοινοβούλιο. Την Τετάρτη, στην αίθουσα ολομέλειας της Βουλής, εγκρίθηκε κατά την κατ' άρθρο συζήτηση ο συμφωνημένος διαχωρισμός του ΑΔΣ σε σώμα δικαστών και σώμα εισαγγελιών. Το σώμα δικαστών θα περιλαμβάνει 14 άτομα - έξι που θα εκλέγονται άμεσα από τους ιδίους τους δικαστές, έξι που θα εκλέγονται από τη Βουλή και οι δύο πρόεδροι - του Ανώτατου Εφετείου και του Ανώτατου Διοικητικού Δικαστηρίου. Το σώμα των εισαγγελιών θα αποτελείται από 11 άτομα – έξι από την επαγγελματική ποσόστωση και πέντε που εκλέγονται από τη Βουλή.
Συνολικά 204 βουλευτές ενέκριναν την πρόταση του κόμματος ABV (που υποστηρίζει τον κυβερνητικό συνασπισμό) για το σώμα των εισαγγελιών, και έτσι σβήστηκε ο "ιστορικός συμβιβασμός" από το καλοκαίρι. Τότε 180 βουλευτές υπέγραψαν την απόφαση οι ποσοστώσεις σ' αυτό το σώμα να είναι ίσιες - έξι επαγγελματίες - εισαγγελείς και ένας ανακριτής, και έξι εκλεγμένοι από τη Βουλή. Την Τετάρτη οι εκλεγμένοι από την Εισαγγελία έμειναν έξι, αλλά οι εκλεγμένοι από τη Βουλή έγιναν πέντε, ενώμε τον τρόπο αυτό η Εισαγγελία θα λάβει τον πλήρη έλεγχο στις αποφάσεις της.
Ο "ιστορικός συμβιβασμός" προέβλεπε η ανεξαρτησία των δικαστών να εγγυηθεί με τη μείωση της πολιτικής ποσόστωσής στο σώμα των δικαστών στο ΑΔΣ, ενώ για το σώμα των εισαγγελιών προβλέπονταν μικρή υπεροχή της κοινοβουλευτικής ποσόστωσης για να καθιερωθεί ελάχιστη δημοκρατική λογοδοσία στον Γενικό Εισαγγελέα.
Σύμφωνα με την κα Ιβάνκα Ιβανόβα, διευθύντρια του νομικού προγράμματος του ιδρύματος "Ανοιχτή κοινωνία", "στο σώμα των εισαγγελιών του ΑΔΣ ο Γενικός Εισαγγελέας και οι αντιπρόσωποι της Εισαγγελίας και της ανάκρισης, που σύμφωνα με το νόμο είναι υφιστάμενοί του, γίνονται πλειοψηφία. Μ' αυτόν τον τρόπο δημιουργείται σώμα στο οποίο ο "ανώτατος κατήγορος" (ο εισαγγελέας) αποδείχνεται το βασικό αποφασιστικό όργανο". Η κα Ιβανόβα θεωρεί ότι υπάρχει πρόβλημα και στην ποσόστωση των δικαστών.
"Η ανεξαρτησία των δικαστών δεν είναι αξία του ίδιου επιπέδου με την θεσμική ανεξαρτησία της Εισαγγελίας. Αφορά σε μεγάλο βαθμό την ουσιαστική αντίληψη εάν η Βουλγαρία είναι κράτος δικαίου ή όχι. Στην ΕΕ και στον κόσμο γενικά υπάρχουν πολλά δημοκρατικά κράτη δικαίου στα οποία η Εισαγγελία υποτάσσεται στην εκτελεστική εξουσία. Δεν υπάρχει, όμως, κράτος δικαίου στο οποίο το δικαστήριο να υποτάσσεται κατά κάποιον τρόπο. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ότι με τη μεταβίβαση μιας θέσης δικαστή προς το σώμα των δικαστών παραβιάζουμε τη μοναδική γνωστή ευρωπαϊκή προδιαγραφή στον τομέα. Σε επίπεδο Συμβούλιο της Ευρώπης δεν υπάρχει γενική προδιαγραφή σχετικά με τα όργανα που εξασφαλίζουν το διορισμό εισαγγελιών στις χώρες μέλη, αλλά υπάρχει συγκεκριμένη προδιαγραφή για τα όργανα που διορίζουν δικαστές. Διατυπώνεται σε σύσταση του Γνωμοδοτικού Συμβουλίου των Ευρωπαίων δικαστών και δηλώνει ότι σε ένα τέτοιο όργανο η πλειοψηφία πρέπει να αποτελείται βασικά από δικαστές που είναι εκλεγμένοι από την επαγγελματική τους κοινότητα. Στη ψηφοφορία την Τετάρτη αποδείχτηκε ότι οι δικαστές που θα εκλέγονται από την επαγγελματική κοινότητα δεν είναι πλειοψηφία και με τον τρόπο αυτό εμείς δε συμμορφωνόμαστε εξολοκλήρου με την καθιερωμένη ευρωπαϊκή προδιαγραφή".
Οι τροποποιήσεις του Συντάγματος που εγκρίθηκαν την Τετάρτη δεν αποτελούν δικαστική μεταρρύθμιση, ούτε μάλιστα η αρχή της. Δεν θα κάνουν τη δικαστική εξουσία πιο ανεξάρτητη από τη συμβίωση μεταξύ οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων, που την έχουν κατακτήσει προς το παρόν. Στην πραγματικότητα το ΑΔΣ θα παραμείνει στην ίδια σύνθεσή του έως το 2017, όταν λήγει η θητεία του.
Την Τετάρτη, στην αίθουσα ολομέλειας μετά την υπεροχή που δόθηκε στην Εισαγγελία στο εισαγγελικό σώμα του ΑΔΣ, ο υπουργός Δικαιοσύνης, Χρήστο Ιβανόφ ανακοίνωσε από το βήμα της Βουλής την απόφαση του να παραιτηθεί.
"Με την ψηφοφορία αυτή έγινε ένα σημαντικό και συμβολικό βήμα προς την επιβεβαίωση της αμφιβολίας ότι στη Βουλγαρία όλο και περισσότερο γίνεται λόγος για κυριαρχία του Γενικού Εισαγγελία. Λόγω του οποίου με μεγάλη ανακούφιση μπορώ να ανακοινώσω ότι περισσότερο δε θα ασκώ τις αρμοδιότητες του υπουργού Δικαιοσύνης και σήμερα θα κάνω όλα τα βήματα, απαραίτητα για την απόσυρσή μου".
Λίγο αργότερα ο πρωθυπουργός δέχτηκε την παραίτηση που υπέβαλε ο υπουργός Δικαιοσύνης.
Το αστέρι του Χρήστο Ιβανόφ εμφανίστηκε στην πολιτική τον Αύγουστο του 2014 όταν εκλέχθηκε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Δικαιοσύνης στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Μπλιζνάσκι. Μετά τις πρόωτες βουλευτικές εκλογές ο Χρήστο Ιβανόφ παρέμεινε υπουργός Δικαιοσύνης στη δεύτερη κυβέρνηση Μπορίσοφ. Ήταν ένας από τους υπουργούς που δέχθηκε τις περισσότερες κριτικές λόγω των ατέλειωτων σκανδαλών στο δικαστικό σύστημα. Έγινε υπουργός με την υπόσχεση να παραιτηθεί εάν οι τροποποιήσεις του Συντάγματος δεν εγκριθούν.
Αμέσως μετά την παραίτησή του ο συμπρόεδρος του Μεταρρυθμιστικού Μπλοκ, Ραντάν Κάνεφ, ανακοίνωσε ότι περνά προσωπικά στην αντιπολίτευση και διευκρίνισε ότι μιλά μόνο εξ ονόματός του. Ανακοίνωσε επίσης ότι η θέση του κόμματος Δημοκράτες για Ισχυρή Βουλγαρία και των άλλων κομμάτων από το Μεταρρυθμιστικό Μπλοκ θα ανακοινωθούν αργότερα όταν τα κόμματα λάβουν τις πολιτικές τους αποφάσεις. Ο Ραντάν Κάνεφ πρόσθεσε ότι μέχρι τώρα συμμετείχε στο κυβερνητικό συνασπισμό μόνο στο όνομα της επιτυχούς διεξαγωγής της δικαστικής μεταρρύθμισης.
"Ποτέ δε μπλοφάρω, έτσι που από την στιγμή αυτή η κυβέρνηση του κ. Μπορίσοφ δεν μπορεί να υπολογίζει στην υποστήριξή μου σαν Βούλγαρος βουλευτής. Δώσαμε στους συναδέλφους από το κόμμα GERB και άλλη δυνατότητα - να δηλώσουν αλληλεγγύη με την υπογραφή που έβαλαν οι ίδιοι, όχι με μας. Η εμπιστοσύνη από πλευράς μου, μιλώ προσωπικά, εξολοκλήρου κατέρρευσε".
Το ψήφισμα των συνταγματικών αλλαγών προκάλεσε ταραχές στις κορυφές της κρατικής διοίκησης και των κομμάτων. Αλλαγές, που θα καθορίζουν τη βουλγαρική πολιτική και τη ζωή μας για πολλά χρόνια στο εξής.
"Το ότι ο Ραντάν Κάνεφ πέρασε στην αντιπολίτευση δε σημαίνει ότι το Μεταρρυθμιστικό Μπλοκ θα σταματήσει να υποστηρίζει την κυβέρνηση", δήλωσε ο πολιτειολόγος Ντιμίταρ Γκάνεφ. "Είναι όμως δυνατή σε λίγες μέρες και η διάσπαση του Μεταρρυθμιστικού Μπλοκ. Υπουργοί του κόμματος της αντιπρόεδρου της κυβέρνησης Μεγκλένα Κούνεβα, η ίδια, και ο υπουργός Οικονομίας Μποζιντάρ Λουκάρσκι από την Ένωση Δημοκρατικών Δυνάμεων μπορούν να μείνουν σαν μέρος της κυβέρνησης. Και όλο το Μεταρρυθμιστικό Μπλοκ να γίνει αντιπολίτευση η σταθερότητα της διακυβέρνησης και οι νέες πρόωρες εκλογές δεν θα είναι στην ημερήσια διάταξη, Υπάρχουν πολλές δυνατότητες στο πλαίσιο αυτής της Βουλής να δημιουργούνται πλειοψηφίες".
Μετάφραση: Σοφία Μπόντσεβα
