Kozmosi dhe objektet qiellore gjithmonë kanë provokuar imagjinatën e njeriut. Bukuria e rrallë e qiellit nganjëherë fsheh rreziqe dhe shpesh ato janë pasoja nga marrëdhëniet e tensionuara gjeopolitike, këtu në Tokë. Përfytyrohuni se një asteroid bie në zona ndërluftuese. Ai mund të pranohet si sulm armiqësor dhe të shkaktojë reagim me arsenalin bërthamor të palës tjetër. Rrezik nga një konflikt i tillë kishte në vitin 2013, kur një asteroid ra në afërsi të qytetit rus Çeljabinsk.

Një skenar i tillë është përshkruar në filmin “Kozmos” të krijuar në vitet e 80-të të shekullit të kaluar, autori i të cilit është astronomi legjendar amerikan Carl Sagan. Vepra e tij ka frymëzuar qindra njerëz të rinj në mbarë botën, të cilët pohojnë se ajo ka provokuar interesin e tyre për astronomi.

Ndër shkencëtarët bullgarë në Akademinë Bullgare të Shkencave, të ndikuar fuqimisht nga idetë e astronomit amerikan është doktori Penço Markishki. Sipas tij njohuritë teorike për planetët janë të rëndësishme, mirëpo akoma më e rëndësishme është që në praktikë të mund të gjesh yjësi kur drejton vështrim ndaj qiellit. Përveç për yjësitë, ai interesohet edhe për optikë dhe vetë e ka mbledhur teleskopin e tij të parë. Para 40 vjetësh në Bullgari s’ka pasur larmi mjetesh për vëzhgimin e qiellit. Përpjekjet e tij të para ai e bëri duke përdorur xham optik dhe diaprojektorë, me të cilët atëherë u projektuan filmat për fëmijë. Sot shkenca është mjaft përparuar dhe secili adhurues i kozmosit mund të blejë pajisje të specializuar në dyqan.

Aktualisht në Bullgari ka disa observatorë astronomikë, të cilët janë atraksione të vërteta për turistët në muajt e verës. Në qytetet Varna, Smoljan, Dimitrovgrad dhe Kërxhali, bashkë me vëzhgimet shkencore zhvillohen dhe diskutime për adhuruesit e astronomisë. Qëllimi është popullarizimi i astronomisë nëpërmjet projektimeve në planetariume dhe simulimit të dukurive të ndryshme kozmike – tregoi Penço Markishki.

“Observatori më i njohur në Rozhen u hap në vitin 1981 në lidhje me kremtimin e përvjetorit të 1300-të të themelimit të Shtetit Bullgar. Atëherë u inauguruan shumë objekte të rëndësishme në shtet. Që prej atëherë deri tani çdo natë pa re shkencëtarët punojnë në Rozhen dhe në observatorin e qytetit Bellogradçik. Ata vërejnë galaktika dhe objekte të ndryshme të largëta. Në Bullgari ka një traditë që shkencëtarët që punojnë mbi ashtuquajturat yje të ndryshueshme – diçka që bëhet në vazhdim të shumë viteve. Pastaj rezultatet mblidhen dhe përfshihen në tabela statistikore. Ndryshimet e yjeve, të dritës së tyre provokohen nga procese të larmishme në sipërfaqen e tyre. Detyra jonë kryesore është vëzhgimi i yjeve të tilla dhe zbulimet nuk bëhen menjëherë, siç ndoshta mendojnë shumë njerëz.”

Observatori i parë në Bullgari ndodhet në “Kopshtin e Borisit” – një nga parqet e Sofjes dhe ai është themeluar në vitin 1897. Sot studentët në Universitetin e Sofjes vazhdojnë të studiojnë atje. Observatorët pranë universiteteve gjithashtu punojnë mbi projekte të ndryshme shkencore. Por në qytetet e mëdha nuk mund të vendosen teleskopë të mëdhenj. Atje pengesa kryesore për ta është ndriçimi i qytetit. Po të ndodheni larg qytetit dhe dëshironi të vëreni qiellin e natës mbi Bullgarinë, do të befasoheni në mënyrë të mirë. Ja se çfarë na tregoi për të doktori Penço Markishki:

“Natën, kur s’ka re në drejtim juglindor mund të shihet planeti Jupiter. Ai është i dytë për nga ndriçimi pas Venusit. Deri para pak kohe ai vëzhgohej si Ylli i Mbrëmjes, mirëpo që nga fundi i prillit vëzhgohet si Ylli i Mëngjesit. Këto dy yje në fakt janë një planet – Venus – këtë e ka kuptuar akoma Pitagori. Jupiter është një planet tjetër shumë interesant. Me zgjerim 70-100 herë, me një teleskop joprofesional, mund të shihen satelitet e tij. Po të dispononi me një teleskop më të mirë mund të vëzhgoni dhe retë e atmosferës së tij. Ky planet është tepër interesant për njerëzit që për herë të parë shikojnë përmes teleskopit. Në orën 2,30 pas mesnatës lind Saturni. Ai është interesant me unazat e tij tipik që shihen bile me largpamës. Përveç këtyre dy planetëve tani mund të vëzhgohen dhe dy komete, të cilat janë interesante për njerëz me dije të specializuara në fushën e astronomisë.”

Përgatiti në shqip: Jordanka Ivanova

Fotografi: BGNES, nao-rozhen.org dhe arkiv personal