Ο μυστικιστικός χορός - παραδοσιακό έθιμο "Φύλαγμα του προζυμιού"

Ακούστε την εκπομπή

Update Required To play the media you will need to either update your browser to a recent version or update your Flash plugin.

Το παραδοσιακό έθιμο "Φύλαγμα του προζυμιού" πραγματοποιείται μεταξύ των εορτών του Αγίου Ιγνατίου (20/12) και του Αγίου Βασιλείου (01/01). Τυλιγμένος στο μυστήριο, αυτός ο λειτουργικός κύκλος δεν είναι ευρεία γνωστός.

Η περιγραφή του γίνεται για πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα και είναι διαδεδομένο περισσότερο στη Β Βουλγαρία, αν και παρόμοιες τελετές, για μερικές από τις οποίες θα σας μιλήσουμε στη συνέχεια της εκπομπής μας, πραγματοποιούνται σε ολόκληρη τη χώρα.

Παλιά οι Βούλγαροι έψηναν διάφορα είδη ψωμιού, όμως το ψωμί που κατανάλωναν καθημερινά φτιάχνονταν χωρίς προζύμι. Το έψηναν πάνω στη θράκα, τη στάχτη ή σε ένα ειδικό πήλινο σκεπαστό ταψί που ονόμαζαν "πόντνιτσα". Το ψωμί αυτό δεν το έκοβαν με το μαχαίρι, αλλά μόνο με τα χέρια και συχνά το άλειβαν με βούτυρο ή μέλι. Το χρησιμοποιούσαν σε τελετές που έκαναν για να είναι υγιείς, στα γεννητούρια, στο ξόρκισμα των ασθενειών και για να καλοπιάσουν τα μυθικά πλάσματα.

Για την προετοιμασία του γιορταστικού ψωμιού, στο οποίο αποδίδονταν μαγικές ιδιότητες, χρησιμοποιούταν προζύμι. Τα ψωμιά αυτά στολίζονταν ανάλογα με την τελετή για την οποία προορίζονταν. Οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι το προζύμι άρχισε να χρησιμοποιείται τον 15ο με 16ο αιώνα, στη Βουλγαρία, αν και κατά πάσα πιθανότητα, η χρήση του άρχισε πολύ νωρίτερα. Το παραδοσιακό προζύμι κατασκευάζονταν με αλεύρι και νερό που ανακατεύονταν μέχρι να γίνει ένας παχύς χυλός. Το χυλό αυτόν τον έβαζαν σε ένα πήλινο δοχείο και τον άφηναν μερικές μέρες για να φτάσει.

Μετά την προετοιμασία του ψωμιού, ξέραιναν το προζύμι που περίσσευε, το τύλιγαν σε μια καθαρή πετσέτα και το χρησιμοποιούσαν αργότερα. Οι παλιοί Βούλγαροι ονόμαζαν το προζύμι "πατέρα" του ψωμιού και του απέδιδαν ανθρώπινες ιδιότητες. Αυτό οφείλεται στην ιδιότητά του να "μεγαλώνει" (να φουσκώνει) και να "γερνάει" (να χάνει τη δύναμή του). Το προζύμι φτιάχνονταν μόνο σε ορισμένες μέρες του χρόνου - πριν το Πάσχα, πριν τα Χριστούγεννα και πριν το γάμο. Το χρησιμοποιούσαν επίσης για γιατρικό.

Την τελετή του "Φυλάγματος του προζυμιού" περιέγραψε, για πρώτη φορά, στα τέλη του 19ου αιώνα ο διακεκριμένος Βούλγαρος εθνολόγος Ντιμίταρ Μαρίνοφ. Ο εθνολόγος είδε την τελετή στα χωριά κοντά στην πόλη Ρούσε, στη ΒΔ Βουλγαρία, αν και, όπως έλεγε, το έθιμο πραγματοποιούταν κρυφά και αλλού μια και η χριστιανική θρησκεία το θεωρούσε μαγικό και το απαγόρευε.

Η τελετή του "φυλάγματος του προζυμιού" άρχιζε το βράδυ της 19ης Δεκεμβρίου, την παραμονή της εορτής του Αγίου Ιγνατίου και ολοκληρώνονταν την ημέρα της εορτής του Αγίου Βασιλείου, την Πρωτοχρονιά. Τις μέρες αυτές τις αποκαλούσαν βρώμικες, μια και ήταν οι ημέρες του περάσματος από τον παλιό στο νέο χρόνο, από το χάος στη νέα οργάνωση του σύμπαντος. Συμμετείχαν μόνο γυναίκες, μεταξύ των οποίων έμπειρες στο ξεμάτιασμα και τη θεραπεία διαφόρων ασθενειών.

Η τελετή άρχιζε με κυκλικό χορό, στη μέση του οποίου δυο ανύπαντρες ετοίμαζαν το χυλό από το αλεύρι και το νερό για το προζύμι. Οι γυναίκες χόρευαν με την πλάτη γυρισμένη προς το κέντρο όπου βρίσκονταν οι ανύπαντρες κοπέλες. Η μια από τις κοπέλες έπρεπε να είναι το πρωτότοκο παιδί της μάνας της και η άλλη το στερνοπαίδι. Οι ηλικιωμένες έριχναν μέσα στο μίγμα τριμμένα μαγικά και θεραπευτικά βότανα και καμένα κάρβουνα από φουντουκιά, σφένδαμο και κοκκοφόρο βελανιδιά. Όταν ο χυλός ήταν έτοιμος τον έβαζαν σε ένα πήλινο σκεύος, τον τύλιγαν και τον έβαζαν σε μια γωνιά της κάμαρης. Δίπλα του έμενε συνέχεια μια γυναίκα και ο χορός συνεχίζονταν μέχρι να φέξει.

Αυτό συνεχίζονταν μέχρι την πρωτοχρονιά, κάθε νύχτα σε διαφορετικό σπίτι. Νωρίς το πρωί, της πρώτης μέρας του νέου χρόνου, όλες πήγαιναν στο σπίτι από το οποίο ξεκίνησε η τελετή. Η γιαγιάδες του χορού έκοβαν το έτοιμο προζύμι σε τόσα κομμάτια όσες ήταν και οι γυναίκες που συμμετείχαν. Το "φυλαγμένο προζύμι"» είχε εξαιρετικές ιδιότητες- φύλαγε το σπίτι από τα μάγια, γιάτρευε και έκανε μάγια στους νέους που είχαν διαλέξει οι ανύπαντρες.

Παρόμοιες τελετές πραγματοποιούνται σε χωριά της Κεντρικής Β Βουλγαρίας. Εκεί το αλεύρι κοσκινίζεται δυο φορές και το ζυμάρι ζυμώνεται από κορίτσι του οποίου οι γονείς είναι ζωντανοί. Το προζύμι τοποθετείται πάνω σε μεταλλικό λανάρι για ξάσιμο μαλλιού, που, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, διώχνει τα μάγια και όλες τις δαιμονικές δυνάμεις. Σχετικά πρόσφατα στην τελετή του φυλάγματος του προζυμιού άρχισαν να παίρνουν μέρος και νέοι άντρες. Η γυναίκα που έπλαθε το ζυμάρι για το προζύμι έπρεπε να είναι ντυμένη με παραδοσιακή φορεσιά, το αλεύρι να κοσκινιστεί με τριπλό μεταξωτό κόσκινο το νερό έπρεπε να μεταφερθεί με νέο σκεύος και με απόλυτη σιωπή. Στην τελετή, εκτός από το γλέντι και τη διασκέδαση, οι παλαιοί μετέφεραν τις γνώσεις και την πείρα τους στους νέους. Στις μέρες μας το έθιμο απλοποιήθηκε με την αφαίρεση του μυστικιστικού του πέπλου.

Μετάφραση: Σταύρος Βανιώτης

Διαδώστε

Ο μυστικιστικός χορός - παραδοσιακό έθιμο "Φύλαγμα του προζυμιού"

Περισσότερα στην κατηγορία

Διεθνές Λαογραφικό Φεστιβάλ «Βίτοσα» στην Σόφια

Γιορτή Βερίκοκου στο Τουτρακάν

Τη γιορτή του Ένιοβντεν τα βότανα και το νερό αποκτούν μαγική δύναμη